甬派传媒挂牌新三板 唐一军裘东耀致贺信陈奕君致辞

Пётр I Аляксеев?ч
руск.: Пётр I
Партрэт Пятра I. Поль Дэларош (1838)
9-ы Цар ? Вял?к? князь Усяя Рус? 27 красав?ка (7 мая) 1682 — 22 кастрычн?ка (2 л?стапада) 1721
Каранацыя	25 чэрвеня (5 л?пеня) 1682
Рэгент	Соф'я Аляксее?на (1682 — 1689)
Сумесна з	?ван V (1682 — 1696)
Папярэдн?к	Фёдар III Аляксеев?ч
Пераемн?к	Тытул скасаваны
У 1721 годзе Пётр прыня? тытул ?мператара
1-ы ?мператар Усерас?йск? 22 кастрычн?ка (2 л?стапада) 1721 — 28 студзеня (8 лютага) 1725
Пераемн?к	Кацярына I
Нараджэнне	30 мая (9 чэрвеня) 1672 Масква, Маско?ская дзяржава
Смерць	28 студзеня (8 лютага) 1725 (52 гады) Санкт-Пецярбург, Рас?йская ?мперыя
Месца пахавання	Петрапа?ла?ск? сабор
Род	Раманавы
?мя пры нараджэнн?	руск.: Романов Пётр Алексеевич
Бацька	Аляксей М?хайлав?ч
Мац?	Наталля К?рыла?на Нарышк?на
Жонка	Е?дак?я Фёдара?на Лапух?на ? Кацярына I
Дзец?	Аляксей Пятров?ч, сын Пятра I, Ганна Пятро?на, Л?завета Пятро?на, Наталля Раманава[d], Пётр Пятров?ч[d], Наталля Марыя Пятро?на[d], Аляксандр Пятров?ч[d][…], Павел Пятров?ч[d], Katherine Petrovna Romanov[d], Margaret Petrovna Romanov[d] ? Paul Petrovich Romanov[d]
Веравызнанне	Правасла?е
Член у	Французская акадэм?я навук
Дзейнасць	пал?тыка Рас??[d]
А?тограф
Манаграма
Званне	генерал
Узнагароды	Ордэн Святога Андрэя Першазванага Ордэн Белага арла
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 对豪华游航线的需求猛增TravelLeadersGroup新近发布的一份关于豪华游代理机构的调查报告显示，在接下来的十二个月中，意大利是乘坐豪华邮轮旅行的游客们的首选目的地，其次是欧洲河流巡游和地中海巡游，接下来则是美国和爱尔兰。

Пётр I Вял??к? (Пётр Аляксе?ев?ч; 30 мая (9 чэрвеня) 1672 — 28 студзеня (8 лютага) 1725) — маско?ск? цар (з 1682) ? першы ?мператар (20 студзеня 1721) Рас?йскай ?мперы?.

Дзяц?нства ? юнацтва. 1672—1689 гады

Ранн?я гады Пятра

Пётр нарадз??ся ? ноч на 30 мая (9 чэрвеня) 1672 года ? Церамным дварцы Крамля (ц? ? 7180 годзе паводле прынятага тады летазл?чэння ?ад стварэння свету?). Бацька — цар Аляксей М?хайлав?ч — ме? шматл?кае патомства: Пётр бы? 12-м дз?цём, але першым ад другой жонк?, царыцы Наталл? К?рыла?ны Нарышк?най. 29 чэрвеня, у дзень Святых Пятра ? Па?ла, царэв?ч бы? хрышчаны ? Чудавым манастыры ? нарачоны Пятром. На трэц? дзень жыцця царэв?ча цар Аляксей М?хайлав?ч загада?, па звычаю, зняць з нованароджанага ?меру? — да?жыню ? шырыню цела. На аснове гэтых даных славуты прыдворны ?канап?сец С?мон Ушака? намалява? на к?парыснай дошцы абраз Тро?цы ? апостала Пятра. З тых часо? Пётр н?кол? не расстава?ся з гэтай ?конай, а пасля яго смерц? яна была ?сталявана над ?мператарск?м надмаг?льным помн?кам.

Пётр I. Парсуна XVII века.

Правё?шы амаль год з царыцай, ён бы? адданы на выхаванне нянькам. На 4-м годзе жыцця Пятра ? 1676 годзе памер цар Аляксей М?хайлав?ч. Апекуном царэв?ча ста? яго зводны брат, хрышчоны бацька ? новы цар Фёдар Аляксеев?ч. Дзяк М. М. Зота? вучы? Пятра грамаце з 1677 па 1680.

Стралецк? бунт 1682 года ? ?сталяванне на прастол Саф?? Аляксее?ны

27 красав?ка (7 мая) 1682 года пасля 6 гадо? мяккага пра?лення памёр слабы ? кволы цар Фёдар Аляксеев?ч.

Па?стала пытанне, хто пав?нен успадкаваць царства: ц?, паводле звычаю, старэйшы ? хварав?ты ?ван V, ц? малалетн? царэв?ч Пётр. Заручы?шыся падтрымкай духавенства (патрыярха ?аак?ма), Нарышк?ны ? ?х прых?льн?к? 27 красав?ка (7 мая) 1682 года ?звял? на прастол Пятра, а яго мац?, царыцу Наталлю К?рыла?ну, аб’яв?л? рэгентам. Был? ? прых?льн?к? ?вана Аляксеев?ча, але мала хто жада? галосна падтрымл?ваць прэтэндэнта, як? бы? напалову парал?заваны, ?, як в?давочна было ?с?м, не мог спадзявацца на до?гае жыццё. Пазней па?стала верс?я, быццам бы Фёдар Аляксеев?ч сам называ? Пятра сва?м пераемн?кам, але дакладных сведчання? гэтаму не з’яв?лася.

Мяцеж стральцо? у 1682. Стральцы выцягваюць з дварца ?вана Нарышк?на. Пакуль Пётр I суцяшае мац?, царэ?на Саф?я наз?рае з задавальненнем. Карц?на А. ?. Карзух?на, 1882

З гэтым не пажадал? м?рыцца М?ласла?ск?я, сваяк? царэв?ча ?вана ? царэ?ны Саф?? па ?х мац?, угледзе?шы ? абвяшчэнн? Пятра царом шкоду сва?м ?нтарэсам. Заручы?шыся падтрымкай стральцо?, як?х у Маскве было больш за 20 тыс., М?ласла?ск?я 15 (25) мая 1682 арган?завал? стралецк? бунт. Стральцы з крыкам?, што Нарышк?ны заб?л? царэв?ча ?вана, рушыл? да Крамля. Наталля К?рыла?на, спадзяваючыся супако?ць бунта?н?ко?, выйшла на Чырвоны ганак разам з царэв?чам?. Але па?станне не скончылася. У першыя гадз?ны был? заб?ты баяры Артамон Мацвее? ? М?ха?л Далгарук?, а потым ? ?ншыя прых?льн?к? царыцы Наталл?, у тым л?ку абодва яе браты Нарышк?ны; халопы ? пасадск?я людз? разграм?л? Халопск? ? Судны прыказ.

26 мая выбарныя ад стралецк?х палко? з’яв?л?ся ? палацы ? патрабавал?, каб старэйшы ?ван прызна?ся першым царом, а малодшы Пётр — друг?м. Баючыся па?тарэння пагрому 15 мая, баяры згадз?л?ся, ? патрыярх адразу ж правё? ва Успенск?м саборы ?рачысты малебен аб здаро?? абодвух нарачоных царо?.

29 мая стральцы даб?л?ся, каб царэ?на Саф?я Аляксее?на прыняла на сябе к?раванне дзяржавай з прычыны маладосц? яе брато?. Царыца Наталля К?рыла?на пав?нна была разам з сынам — друг?м царом — з’ехаць з двара ? падмаско?ны палац у сяле Прэабражэнскае. У Збройнай палаце Крамля застал?ся двухмесны трон для маладых царо? з маленьк?м акенцам ззаду, праз якое царэ?на Саф?я ? прыбл?жаныя падказвал? ?м, як весц? сябе ? што гаварыць у час дварцовых цырымон?й. Стральцы ж у гонар свайго выступлення збудавал? на Чырвонай плошчы слуп з перал?чаным? заслугам? ? прозв?шчам? пакараных смерцю баяра?.

Прэабражэнск? ? пацешныя палк?

Салдат выбарнага салдацкага палка Гордана, ц? Бутырскага палка

Увесь вольны час Пётр праводз?? у далечын? ад палаца — у сёлах Вараб’ёве ? Прэабражэнск?м. З кожным годам у яго павял?чвалася ц?кавасць да ваеннай справы. Пётр апрану? ? ?збро?? сваё ?пацешнае? войска, якое складалася з аднагодак ? сябро? па хлапечых гульнях. Ужо к 1683 года 11-гадовы Пётр страля? з мушкета, а ? 1685 годзе яго ?пацешныя?, апранутыя ? замежныя кафтаны, пад барабанны бой палкавым строем ?шл? праз Маскву з Прэабражэнскага ? сяло Вараб’ёва. Сам Пётр служы? барабаншчыкам.

У 1686 годзе 14-гадовы Пётр завё? пры сва?х ?пацешных? артылерыю. Агнястрэльны майстра Фёдар Зомер паказа? цару гранатную ? агнястрэльную справу. З Пушкарскага прыказу дастав?л? 16 пушак. Для к?равання цяжк?м? гарматам? цар узя? з Канюшневага прыказу ахвочых да ваеннай справы дарослых служка?, як?х апранул? ? мундз?ры ?ншаземнага крою ? прызначыл? пацешным? пушкарам?. Першым апрану? ?ншаземны мундз?р Сяргей Бухвоста?. У далейшым Пётр заказа? бронзавы бюст гэтага першага рускага салдата, як ён называ? Бухвостава. Пацешны полк пача? называцца Прэабражэнск?м, па месцу свайго раскватаравання — сялу Прэабражэнскае пад Масквою.

П?сьмо Пятра I да мац? Наталл? К?рыла?ны

У Прэабражэнск?м, насупраць палац, на беразе Я?зы бы? пабудаваны ?пацешны гарадок?. Пры буда?н?цтве крэпасц? Пётр сам працава?, дапамага? сячы бярвёны, став?ць гарматы. Крэпасць была названа Прэшбургам, хутчэй за ?се, па ?мен? славутай на той час крэпасц? Прэшбург (цяпер Брац?слава — стал?ца Славак??), аб якой ён веда? ад кап?тана Зомера. У тым жа 1686 годзе з’яв?л?ся пад Прэшбургам на Я?зе першыя пацешныя судны — вял?к? шняк ? струг з лодкам?. У гэтыя гады Пётр зац?кав??ся ?с?м? навукам?, звязаным? з ваеннай справай. Пад к?ра?н?цтвам галандца Цымермана ён вывуча? аддз?цы? (складанне), субстракцы? (адн?манне), мультыпл?кацы? (множанне), дыв?з?? (дзяленне).

Прагульваючыся аднойчы з Цымерманам па сялу ?змайлава, Пётр зайшо? на ?льняны двор, у св?ране якога знайшо? англ?йск? боц?к. У 1688 ён загада? галандцу Карштэну Бранту адрамантаваць, узбро?ць ? аснасц?ць гэты бот, а потым спусц?ць на Я?зу. Але Я?за ? Прасяная сажалка аказал?ся цесным? для карабля, таму Пётр адправ??ся ? Пераясла?-Залеск?, да Пляшчэева возера. ?Пацешных? ужо было два палк?: да Прэабражэнскага дада?ся Сямёна?ск?, размешчаны ? сяле Сямёна?скае. Прэшбург ужо зус?м паходз?? на сапра?дную крэпасць. Для камандавання палкам? ? вывучэння ваеннай навук? патрэбны был? людз? разумныя ? дасведчаныя. Але сярод маскав?та? так?х не было. Так Пётр з’яв??ся ? Нямецкай слабадзе.

Першы шлюб Пятра

Нямецкая слабада была бл?жэйшай ?суседкай? сяла Прэабражэнскае, ? Пётр ужо да?но прыгляда?ся да яе ц?ка?нага жыцця. Усё большая ? большая колькасць ?ншаземца? пры двары цара Пятра, як напрыклад, Франц Ц?мерман ? Карштэн Брант, был? выхадцам? з Нямецкай слабады. Усе гэта непрыкметна прывяло да таго, што цар ста? частым госцем у слабадзе, дзе хутка зраб??ся вял?к?м ахвотн?кам да лёгкага ?ншаземнага жыцця. Пётр пача? курыць нямецкую люльку, наведваць нямецк?я вечарынк? з танцам? ? вып??кай, пазнаём??ся з Патрыкам Гардонам, Францам Яка?лев?чам Лефортам — будучым паплечн?кам Пятра, завё? раман з Ганнай Монс. Супраць гэтага строга выступала мац? Пятра. Каб прывезц? да розуму 17-гадовага сына, Наталля К?рыла?на вырашыла ажан?ць яго з Е?дак?яй Лапух?ной, дачкою акольн?чага. Пётр не супрац?в??ся мац?, ? 27 студзеня 1689 года згулял? вяселле ?малодшага? цара. Але менш чым праз месяц Пётр пак?ну? жонку ? з’еха? на некальк? дзён на Пляшчэева возера.

Усталяванне на прастол Пятра I

Царэ?на Саф?я Аляксее?на

Акты?насць Пятра моцна хвалявала царэ?ну Саф?ю, якая разумела, што з наступленнем па?нагадовасц? зводнага брата ей прыйдзецца пак?нуць прастол. Аднаго разу царэ?на хацела каранавацца, але не рашылася здзейсн?ць намер. З ?ншага боку, прых?льн?к? Пятра падштурхо?вал? яго выступ?ць супраць рэгентк? Саф??.

Паход на крымск?х татар, здзейсненныя прыбл?жаным царэ?ны, князем Вас?лём Гал?цыным, што скончы?ся ня?дачаю, выкл?ка? незадаволенасць. Прых?льн?к? Пятра вырашыл? гэта выкарыстаць дзеля сваёй выгады, ? 8 л?пеня 1689 года Пётр упершыню выступ?? супраць сястры-рэгентк?. У гэты дзень адбыва?ся хрэсны ход з Крамля ? Казанск? сабор, заснаваны князем Д. М. Пажарск?м у гонар вызвалення Масквы ад паляка?. Па заканчэнн? абедн? Пётр падыйшо? да сястры ? загада? ёй не браць удзелу ? працэс??. Саф?я прыняла выкл?к: узяла ? рук? вобраз Прасвятой Багародз?цы ? пайшла за крыжам? ? харугвам?. Не падрыхтаваны да такога, Пётр пак?ну? ход.

7 жн??ня 1689 нечакана для ?с?х адбылася вырашальная падзея. У гэты дзень царэ?на Саф?я загадала начальн?ку стральцо? Фёдару Шаклав?таму падрыхтаваць пабольш сва?х людзей у Крэмль, быццам для суправаджэння ? Данск? манастыр на багамолле. Разам з тым распа?сюдз??ся слых, быццам у дварцы знайшл? л?ст з паведамленнем, што цар Пётр ноччу вырашы? заняць сва?м? ?пацешным?? Крэмль, заб?ць царэ?ну ? брата цара ?вана ? захап?ць уладу. Тады Шаклав?ты сабра? стралецк?я палк?, каб ?сц? ?вял?к?м сходам? на Прэабражэнскае ? паб?ць ус?х прых?льн?ка? Пятра за ?х намер заб?ць царэ?ну Саф?ю. Тады ж паслал? тра?х верхавых наз?раць, што роб?цца ? Прэабражэнск?м, ? скакаць з паведамленнем, кал? вызначыцца, што цар Пётр куды-небудзь з’еха? са сва?м? палкам?.

Але прых?льн?к? Пятра сярод стральцо? паслал? двух аднадумца? з весткай у Прэабражэнскае. Пасля данясення Пётр з невял?кай св?тай у трывозе паскака? у Тро?ца-Серг?е? манастыр. Вын?кам перажытых жаха? стралецк?х выступлення? была хвароба Пятра: пры моцным хваляванн? ? яго пачынал?ся канвульс??ныя рух? твара. 8 жн??ня ? манастыр прыбыл? абедзве царыцы, Наталля ? Е?дак?я, а пасля ?х прыйшл? ?пацешныя? палк? з гарматам?. 16 жн??ня ад Пятра прыйшла грамата, каб ад ус?х палко? был? прысланы ? Тройца-Серг?е? манастыр начальн?к? ? па 10 шараго?ца?. Царэ?на Саф?я забаран?ла выконваць гэты загад ? прыграз?ла смяротным пакараннем, а цару Пятру адаслал? грамату з паведамленнем, што н?як нельга выконваць яго загад.

27 жн??ня прыйшла новая грамата цара Пятра — ?сц? ?с?м палкам да Тро?цы. Большая частка войск падпарадкавалася законнаму цару, ? царэ?не Саф?? прыйшлося прызнаць паражэнне. Яна сама адправ?лася ? Траецк? манастыр, але ? сяле Ваздзв?жэнскае яе сустрэл? пасланн?к? Пятра з загадам вярнуцца ? Маскву. У хутк?м часе Саф?я была зняволена ? Новадзявочы манастыр пад строг? нагляд.

7 кастрычн?ка бы? схоплены, а потым пакараны смерцю Фёдар Шаклав?ты. Старэйшы брат, цар ?ван (ц? ?аан), сустрэ? Пятра ва Успенск?м саборы ? фактычна адда? яму ?сю ?ладу. З 1689 года ён не бра? удзелу ? к?раванн?, хоць ажно да смерц? ? 1696 працягва? называцца царом. Мала ?дзельн?ча? у к?раванн? ? сам Пётр, уступ??шы па?намоцтвы роду Нарышк?ных.

Пачатак экспанс?? Рас??. 1690—1699

27-гадовы Пётр I. Партрэт пэндзля Кнелера бы? падораны Пятром у 1698 англ?йскаму каралю.

Азо?ск?я паходы. 1695—1696

Асно?ны артыкул: Азо?ск?я паходы Пятра I

Прыярытэтам дзейнасц? Пятра I у першыя гады адз?на?ладдзя бы? працяг вайны з Крымам. З XVI стагоддз? Маско?ская Русь вяла барацьбу з крымск?м? ? нагайск?м? татарам? за валоданне шырок?м? прыбярэжным? землям? Чорнага ? Азо?скага мора?. У ходзе гэтай барацьбы Рас?я сутыкнулася з Асманскай ?мперыяй, якая ахо?вала татар. Адным з апорных ваенных пункта? была турэцкая крэпасць Азо?, размешчаная пры ?падзенн? рак? Дон у Азо?скае мора.

Першы Азо?ск? паход, як? пача?ся вясною 1695 года, скончы?ся ня?дала ? верасн? таго ж года з-за адсутнасц? флоту ? негато?насц? рускай арм?? дзейн?чаць у аддаленн? ад баз забеспячэння. Але ?жо з?мою 1695—96 года пачалася падрыхто?ка да новага паходу. У Варонежы разгарнулася буда?н?цтва вёславай рускай флатыл??. У ма? 1696 года 40-тысячная руская арм?я пад камандаваннем генерал?с?муса Шэ?на зно? аблажыла Азо?, тольк? на гэты раз руская флатыл?я блак?равала крэпасць з мора. Пётр I прыма? удзел у асадзе ? званн? кап?тана на галеры. Не дачака?шыся штурму, 19 л?пеня 1696 крэпасць здалася.

Вын?кам Азо?ск?х пахода? ста? захоп крэпасц? Азо?, пачатак буда?н?цтва порта Таганрог, магчымасць нападзення на па?востра? Крым з мора, што значна засцерагло ад небяспек? па?днёвую мяжу Рас??. Аднак атрымаць выйсце да Чорнага мора праз Керчанск? прал?? Пятру не ?далося: ён заста?ся пад кантролем Асманскай ?мперы?. С?л для вайны з Турцыяй, як ? па?навартаснага марскога флоту ? Рас?? яшчэ не было.

Для ф?нансавання буда?н?цтва флоту ?водзяцца новыя в?ды падатка?: землекарыстальн?к? был? злучаны ? ?кумпанствы? па 10 тыс. дваро?, кожны з як?х на свое грошы пав?нен бы? пабудаваць карабель. У гэты час выя?ляюцца першыя адзнак? незадаволенасц? дзейнасцю Пятра. Была раскрыта змова Цыклера, як? спрабава? арган?заваць стралецкае па?станне. Летам 1699 першы вял?к? руск? карабель ?Крэпасць? (46-пушачны) адвёз рускага пасла ? Канстанц?нопаль для перамо? аб м?ры. Само ?снаванне такога карабля сх?л?ла султана да заключэння м?ру ? л?пен? 1700, як? застав?? за Рас?яй крэпасць Азо?.

Пры буда?н?цтве флоту ? рэарган?зацы? арм?? Пётр бы? вымушаны абап?рацца на ?ншаземных спецыял?ста?. Пасля заканчэння Азо?ск?х пахода?, ён вырашае адправ?ць на абучэнне за мяжу маладых дваран, а ? хутк?м часе ? сам адправ??ся ? першае падарожжа па Е?ропе.

Вял?кае пасольства. 1697—1698

Вял?кае пасольства на гравюры сучасн?ка. Партрэт Пятра I у адзенн? галандскага матроса

Асно?ны артыкул: Вял?кае пасольства

У сакав?ку 1697 года ? Е?ропу праз Л?фляндыю было адпра?лена вял?кае пасольства, асно?най цэллю якога было знайсц? саюзн?ка? супраць Асманскай ?мперы?. Вял?к?м? па?намоцным? паслам? был? прызначаны генерал-адм?рал Ф. Я. Лефарт, генерал Ф. А. Галов?н, начальн?к Пасольскага прыказа П. Б. Вазн?цын. Усяго ? пасольства ?вайшло да 250 чалавек, сярод як?х пад ?менем урадн?ка Прэабражэнскага палка Пятра М?хайлава л?чы?ся сам цар Пётр I. Упершыню руск? цар распача? падарожжа за межы сваёй дзяржавы, ? яшчэ ?нкогн?та.

Пётр аб’ездз?? усю Е?ропу, наведа? Рыгу, Кён?гсберг, Брандэнбург, Галандыю, Англ?ю, А?стрыю, бы? намечаны в?з?т да Венецы? ? да Папы Рымскага. Пасольства завербавала ? Рас?ю некальк? сотня? спецыял?ста? па карабельнай справе, закуп?ла ваенную ? ?ншую зброю.

Ран?ца стралецкай казн?. Мастак В. ?. Сурыка?, 1881

Акрамя перамо? Пётр шмат часу прысвяц?? вывучэнню караблебудаванню, ваеннай справы ? друг?х навук. Пётр папрацава? цесляром на верфях Ост-?ндскай кампан??, пры ?дзеле цара бы? пабудаваны карабель ?Пётр и Павел?. У Англ?? наведа? Грынв?цкую абсерваторыю, пазнаём??ся з ?саакам Ньютанам.

Вял?кае пасольства гало?най задачы не выканала: каал?цыю супраць Асманскай ?мперы? стрварыць не ?далося з-за падрыхто?к? е?рапейск?х кра?н да Вайны за ?спанскую спадчыну (1701—14 гады). Але дзякуючы гэтай вайне склал?ся спрыяльныя ?мовы для барацьбы Рас?? за Балтыку. Так?м чынам, адбылася пераарыентацыя знешняй пал?тык? Рас?? з па?днёвага напрамку на па?ночны.

У л?пен? 1698 года Вял?кае пасольства было пярэрвана паведамленнем аб новым стралецк?м мецяжы ? Маскве, як? бы? пада?лены яшчэ да прыбыцця Пятра. Па прыбыцц? цара ? Маскву (25 жн??ня) был? пакараны смерцю больш за тысячу стральцо?, а царэ?на Саф?я была пастрыжана ? манах?н? пад ?мем Сусанны ? адпра?лена ? Новадзявочы манастыр, дзе правяла астатак свайго жыцця. Той жа лёс напатка? ? некаханую жонку Пятра — Е?дак?ю Лапух?ну, якую с?лком адправ?л? ? Суздальск? манастыр нават супраць вол? духавенства.

Пасля вяртання цара пачалася яго пера?тваральная дзейнасць, нак?раваная спачатку на змяненне знешн?х адзнака?, як?я адрозн?вал? старарас?йск? ?клад жыцця ад е?рапейскага.

Стварэнне Рас?йскай ?мперый. 1700—1724 гады

Петр I з знакам ордэна Св. Андрэя Першазваннага на блак?тнай андрэе?скай ленце ? зоркай на грудзях. Ж.-М. Натье, 1717

Па?ночная вайна са Швецыяй 1700—1721 гады

Асно?ны артыкул: Па?ночная вайна 1700-1721

Пасля вяртання цара з Вял?кага пасольства цар пача? рыхтавацца да вайны са Швецыяй за выхад да Балтыйскага мора. У 1699 годзе бы? створаны па?ночны саюз супраць шведскага караля Карла XII, у як? акрамя Рас?? ?вайшл? Дан?я, Саксон?я ? Рэч Паспал?тая на чале з саксонск?м курфюрстам ? польск?м каралём А?густам II. Рухаючай с?лай саюза было ?мкненне А?густа II адабраць у Швецы? Л?фляндыю, за дапамогу ён абяца? Рас?? земл?, як?я раней належал? руск?м (?нгерманландыя ? Карэл?я).

Для ?ступлення ? вайну Рас?? неабходна было заключыць м?р з Асманскай ?мперыяй. Пасля дасягнення перам?р’я з турэцк?м султанам часам на 30 гадо? Рас?я 19 жн??ня 1700 года аб’яв?ла вайну Швецы? пад маркай помсты за кры?ду, аказаную цару Пятру ? Рызе.

План Карла XII заключа?ся ? тым, каб па адным разб?ць ворага? з дапамогай англа-галандскага флоту. У хутк?м часе пасля бамбардз?ро?к? Капенгагена Дан?я 8 жн??ня 1700 года выйшла з вайны, яшчэ да ?ступлення ? яе Рас??. Ня?дала скончыл?ся спробы А?густа II захап?ць Рыгу.

Паражэннем рускай арм?? скончылася спроба захап?ць крэпасць Нарву. 30 л?стапада 1700 (па нов. стыл?) Карл XII з 8500-тысячнай арм?яй атакава? лагер руск?х войск ? по?насцю разграм?? 35-тысячную дрэнна падрыхтаваную рускую арм?ю. Сам Пётр I ад’еха? ад войск у Но?гарад за 2 дн? да гэтага. Пал?чы?шы, што Рас?я дастаткова аслаблена, Карл XII пайшо? у Л?вон?ю, каб направ?ць усе с?лы супраць гало?нага, як ён сам л?чы?, прац??н?ка — А?густа II.

Штурм крэпасц? Нотэбург 11 кастрычн?ка 1702 года. У цэнтры намаляваны Пётр I. А. Е. Кацэбу, 1846

Але Пётр, спехам рэарган?зава? арм?ю па е?рапейск?м прыкладзе, аднав?? баявыя дзеянн?. Ужо ? 1702 годзе (11 (22) кастрычн?ка) Рас?я захап?ла крэпасць Нотэбург (перайменавана ? Шл?сельбург), а вясною 1703 года — крэпасць Н?еншанц у вусця Нявы. Тут 16 мая 1703 года пачалося буда?н?цтва Санкт-Пецярбурга, а на востраве Котл?н была размешчана база рускага флоту — крэпасць Краншлот (у далейшым Кранштат). У 1704 годзе был? захоплены Нарва, Дэрпт, Рас?я замацавалася ва Усходняй Прыбалтыцы. На прапанову заключыць м?р Пётр I атрыма? адмову.

Пасля звяржэння А?густа II у 1706 ? замены яго польск?м каралём Стан?славам Ляшчынск?м Карл XII пача? ракавы для яго паход на Рас?ю. Захап??шы М?нск ? Маг?лё?, кароль не адважы?ся ?сц? на Смаленск. Заручы?шыся падтрымкай укра?нскага гетмана ?вана Мазепы. Пётр I нак?рава? у Беларусь 70-тысячнае войска на чале з князем Аляксандрам Меншыкавым, якое стала ля Полацка вайсковым табарам. Карл паве? войск? на по?дзень з намерам умацаваць арм?ю прых?льн?кам? Мазепы. 28 верасня 1708 года ? вёсцы Лясной шведск? корпус Левенга?пта, як? ?шо? на аб’яднанне з арм?яй Карла XII з Л?флянды?, бы? разб?ты рускай арм?яй пад камандаваннем Меншыкава. Шведская арм?я была пазба?лена падмацавання ? абоза з ваенным? прыпасам?. У далейшым Пётр адзнача? гадав?ну гэтай б?твы як паваротны момант у Па?ночнай вайне.

У Палта?скай б?тве 27 чэрвеня 1709 года арм?я Карла XII была нашчэнт разб?та, шведск? кароль з невял?кай колькасцю салдат уцёк у Турцыю.

У тра?н? 1710 году Пётр I з Меншыкавым арган?завал? забойства манаха? Саф?йскага сабору ? Полацку. Пасля адыходу рас?йск?х войска? з гораду сабор бы? узарваны.

У 1710 годзе ? вайну ?мяшалася Турцыя. Пасля паражэння ? Пруцк?м паходзе 1711 года Рас?я вярнула Азо? Турцы? и разбурыла Таганрог, але за кошт гэтага ?далося заключыць чарговае перам?р’е з туркам?.

Пётр I у Палта?скай б?тве. Л. Каравак, 1718

Дзякуючы панаванню Швецы? на моры Па?ночная вайна зацягнулася да 1721 года. Сярод найбольш ярк?х б?тв на моры можна адзначыць б?тву пры мысе Гангут 27 чэрвеня 1714 года ? пры востраве Грэнгам у чэрвен? 1720 года. У абедзвюх гэтых б?твах рас?йск? флот атрыма? перамогу.

30 жн??ня 1721 года пам?ж Рас?яй ? Швецыяй бы? заключаны Н?штацк? м?р, па як?м Рас?я атрымала выхад да Балтыйскага мора, далучыла тэрыторыю ?нгры?, часту Карэл??, Эстляндыю ? Л?фляндыю. Рас?я стала вял?кай е?рапейскай дзяржавай, у азнаменаванне чаго 22 кастрычн?ка (2 л?стапада) 1721 года Пётр прыня? тытул ?мператара.

Руска-турэцкая вайна 1710—1713

Асно?ны артыкул: Пруцк? паход, 1711

Пасля паражэння ? Палта?скай б?тве шведск? кароль Карл XII укры?ся ? валоданнях Асманскай ?мперы?, горадзе Бендэры. Пётр I заключы? дагавор з Турцыяй аб выдварэнн? [[Карл XII|Карла XII]] з турэцкай тэрыторы?, але затым шведскаму каралю дазвол?л? застацца ? стварыць пагрозу па?днёвай мяжы Рас?? пры дапомозе частк? ?кра?нскага казацтва ? крымск?х татар. Дамагаючыся высылк? Карла XII, Пётр I ста? пагражаць вайной Турцы?, але ? адказ 20 л?стапада 1710 года султан сам аб’яв?? вайну Рас??. Сампра?днай прычынай вайны з’яв?л?ся захоп руск?м? войскам? Азова ? 1696 годзе ? з’я?ленне рускага флоту ? Азо?ск?м моры.

Вайна з боку Турцы? абмежавалася з?мн?м набегам крымск?х татар, васала? Асманскай ?мперы?, на Укра?ну. Рас?я павяла вайну на 3 франты: войск? здзейсн?л? паходы супраць татар на Крым ? на Кубань, сам Пётр I, абап?раючыся на дапамогу прав?целей Валах?? ? Малдав??, вырашы? здзейсн?ць глыбок? паход да Дуная, дзе спадзява?ся падняць на барацьбу з туркам? хрысц?янск?х васала? Атаманскай ?мперы?.

6 (17) сакав?ка 1711 года Пётр I выеха? да войск з Масквы з вернай сябро?кай Кацярынай Аляксее?най, якую загада? л?чыць сваёй жонкай ? царыцаю (яшчэ да аф?цыяльнага шлюбу, як? адбы?ся ? 1712). Арм?я перайшла мяжу Малдав?? ? чэрвен? 1711, але ?жо 20 л?пеня 1711 года 190 тысяч турак ? крымск?х татар прыц?снул? 38- тысячную рускую арм?ю да правага берага рак? Прут, по?насцю абкружы?шы яе. У, як здавалася б, бязвыхаднай с?туацы? Пятру ?далося заключыть з вял?к?м в?з?рам Пруцк? м?рный дагавор, па якому арм?я ? сам цар пазбегл? паланення, але Рас?я аддала Азо? Турцы? ? згуб?ла выхад да Азо?скага мора.

З жн??ня 1711 года баявых дзеяння? не вялося, хоць у працэсе пагаджэння канчатковага дагавора Турцыя некальк? разо? паграджала зно? пачаць вайну. Тольк? ? чэрвен? 1713 бы? заключаны Андрыана?ск? м?рны дагавор, як? ? цэлым сцвердз?? умовы Пруцкага пагаднення. Рас?я атрымала магчымасць вясц? Па?ночную вайну без 2-га фронту, хоць ? згуб?ла заваяванн? Азо?ск?х пахода?.

Рух Рас?? на ?сход

Экспанс?я Рас?? на ?сход пры Пятры I не спынялася. У 1714 годзе экспедыцыя Бухгольца дана по?дн? ад ?ртыша заснавала Омск, Усць-Каменагорск, Сям?палац?нск ? ?ншыя крэпасц?. У 1716—1717 гадах у Сярэднюю Аз?ю бы? адпра?лены атрад Бекав?ча-Чаркаскага з мэтай сх?л?ць х?в?нскага хана да падданства ? выведаць шлях у ?ндыю. Аднак руск? атрад бы? зн?шчаны ханам.

Касп?йск? паход 1722—1723

Найбольш буйным знешнепал?тычным мерапрыемствам Пятра пасля Па?ночнай вайны бы? Касп?йск? (або Перс?дск?) паход у 1722—1723 гадах. 18 чэрвеня 1722, пасля звароту за дапамогай сына перс?дскага шаха Тохмас-мирзы, з Астрахан? па Касп?? адплы? 22-тысячны руск? атрад. У вын?ку паходу бы? заваяваны заходн? бераг Касп?йскага мора з крэпасцям? Баку, Рэштом, Астрабад. Далейшы рух у Зака?каззе бы? спынены пагрозай уступа ? вайну Асманскай ?мперы?. 12 верасня 1723 года бы? саста?лен Пецярбургск? дагавор з Перс?яй, па як?мому ? склад Рас?йскай ?мперы? ?ключалася заходняе ? па?днёвае ?збярэжжа Касп?я з гарадам? Дэрбент ? Баку ? прав?нцыям? Г?лян, Мазендеран ? Астрабад. Рас?я ? Перс?я таксама заключыл? абарончы саюз супраць Турцы?. Па Стамбульск?м (Канстанц?нопальск?м) дагаворы ад 12 чэрвеня 1724 года Турцыя прызнавала ?се набыцц? Рас?? ? заходняй частцы Касп?йскага мора ? адма?лялася ад далейшых прэтэнз?й на Перс?ю. Стык меж пам?ж Рас?яй, Турцыяй ? Перс?яй бы? усталяваны на месцы зл?цця рэк Аракс ? Кура. Пасля, аднак, у Перс?? ? вын?ку пам?жусобнай барацьбы за ?ладау надышла смута, ? Турцыя аспрэчыла станов?шча Стамбульскага гавароза раней, чым мяжа была сапра?ды ?сталявана.

Рас?йская ?мперыя пры Пятры I

Пасля перамог? ? Па?ночнай вайне ? заключэння Н?штацкага м?ру ? верасн? 1721 года Сенат ? С?нод вырашыл? паднесц? Пятру тытул ?мператара Усерас?йскага з наступнай фармулё?кай: ?як звычайна ад рымскага сената за знатныя справы ?мператара? ?х так?я тытулы публ?чна ?м у дар прынесены ? на статутах для памяц? ? вечныя роды падп?саны?

22 кастрычн?ка (2 л?стапада) 1721 года Пётр I прыня? тытул, як? з’я?ля?ся не проста ганаровы?, але ? сведчы? аб новай рол? Рас?? ? м?жнародных справах. Прус?я ? Галандыя неадкладна прызнал? новы тытул рускага цара, Швецыя ? 1723, Турцыя ? 1739, Англ?я ? А?стрыя ? 1742, Францыя ? ?спан?я ? 1745 ?, нарэшце, Рэч Паспал?тая ? 1764 годзе.

Сакратар прускага пасольства ? Рас?? ? 1717—1733 гг., ?.-Г. Фаакерот, па просьбе Вальтэра, як? працава? над г?сторыяй пра?лення Пятра, нап?са? успам?ны аб Рас?? пры Пятры. Факкеродт паспрабава? ацан?ць колькасць насельн?цтва Рас?йскай ?мперы? да канцы пра?лення Пятра I. Па яго звесткам колькасць асоб податнага сасло?я складала 5 м?льёна? 198 тысяч чалавек, колькасць сялян ? гараджан, уключаючы асоб жаночага полу, ацэньвалася прыкладна ? 10 млн. Шмат душ было ?таено памешчыкам?, па?торная рэв?з?я павял?чыла л?к падатных душ да амаль 6 млн чалавек. Руск?х дварана? з сямействам? нал?чывалася да 500 тыс.; службо?ца? да 200 тыс. ? духо?ных асоб з сем’ям? да 300 тыс. душ.

Жыхары заваяваных абласцей, як?я не знаходз?л?ся пад падаткам, складал? па ацэнцы ад 500 да 600 тыс. душ. Казако? з сямействам? ва Укра?не, на Дану ? Я?ку ? ? памежных гарадах нал?чвалася ад 700 да 800 тыс. душ. Колькасць с?б?рск?х народа? была невядома, але Факерот пал?чы? яе да м?льёна чалавек. Так?м чынам, насельн?цтва Рас?йскай ?мперы? складала да 15 м?льёна? падданых ? саступала ? Е?ропе па колькасц? тольк? Францы? (каля 20 млн).

Ператварэнн? Пятра I

Гл. таксама: Рэформы Пятра ?

Усю дзяржа?ную дзейнасць Пятра ?мо?на можна падзял?ць на два перыяды: 1695—1715 гады ? 1715—1725.

Асабл?васцю першага этапу был? паспех ? не за?сёды прадуманы характар, што тлумачылася вядзеннем Па?ночнай вайны. Рэформы был? нацэлены гало?ным чынам на збор сродка? для вядзення вайны, праводз?л?ся гвалто?ным метадам ? часта не прыводз?л? да жаданага вын?ку. Акрамя дзяржа?ных рэформ на першым этапе праводз?л?ся шырок?я рэформы змены культурнага ?кладу жыцця.

У друг?м перыядзе рэформы был? больш планамерным? ? нак?раваным? на ?нутранае ?ладкаванне дзяржавы.

У цэлым рэформы Пятра был? нак?раваны на ?мацаванне Рас?йскай дзяржавы ? далучэнне к?руючага пласта да е?рапейскай культуры з адначасовым узмацненнем абсалютнай манарх??. Вын?кам к?равання Пятра Вял?кага была стварэнне магутнай Рас?йская ?мперыя, на чале якой знаходз??ся ?мператар, як? валода? абсалютнай уладай. Падчас рэформ было пераадолена тэхн?ка-эканам?чнае адставанне Рас?? ад е?рапейск?х дзяржа?, заваяваны выхад да Балтыйскага мора, праведзены ператварэнн? ва ?с?х сферах жыцця рас?йскага грамадства. У той жа час узмацнял?ся прыгонн?цк?я парадк?, разросся бюракратычны апарат, был? створаны перадумовы (Указ аб спадчыне прастола) для крыз?су вярхо?най улады, як?я прывял? да эпох? ?дварцовых пераварота??.

Рэформы дзяржа?нага к?равання

У Пятра I спачатку адсутн?чала выразная праграма рэформ у сферы дзяржа?нага к?равання. З’я?ленне новай дзяржа?най установы або змена адм?н?страцыйна-тэрытарыяльнага к?равання кра?най дыктавалася вядзеннем война?, якое патрабавала значных ф?нансавых рэсурса? ? маб?л?зацы? насельн?цтва. Перанятая Пятром I с?стэма ?лады не дазваляла сабраць досыць сродка? на рэарган?зацыю ? павел?чэнне войска, пабудову флоту, буда?н?цтвы крэпасцей ? Санкт-Пецярбурга.

З першых гадо? к?равання Пятра прасочвалася тэндэнцыя пан?жэння рол? малаэфекты?най Баярскай думы ? к?раванн? дзяржавай. Яшчэ ? 1699 годзе пры цары бы? арган?заваная Бл?зкая канцылярыя, або Канс?л??м м?н?стра?, як? склада?ся з 8 члена?, што к?равал? асобным? прыказам?. Гэта бы? правобраз будучын? Урада?н?чага Сената, сфарм?раванага 22 лютага 1711 года. Пётр так сфармулява? асно?ную задачу Сената: ?Глядзець ва ?сёй дзяржаве выдатка?, ? непатрэбныя, а асабл?ва марныя, адстав?ць. Грошай, як магчыма, зб?рать, пакольк? грошы сутнасць артэрыяю вайны.?

Створаны Пятром для бягучага к?равання дзяржавай на час адсутнасц? цара (у той час цар адпра?ля?ся ? Пруцк? паход), Сенат у складзе 9 чалавек у хутк?м часе ператвары?ся з часовай установы ? стала дзеючаяую вышэйшую ?радавую ?станову, што было замацавана ?казам 1722 года. Ён кантралява? правасуддзе, веда? гандлем, зборам? ? расходам? дзяржавы, наз?ра? за спра?насцю адбывання дваранам? во?нскай пав?ннасц?, яму был? перададзены функцы? Разраднага ? Пасольскага прыказа?.

Рашэнн? ? Сенаце прымал?ся калег?яльна, на агульным зборы ? падцвярджал?ся подп?сам? ?с?х члена? вышэйшага дзяржа?нага органа. Кал? адз?н з 9 сенатара? адмов?цца падп?саць рашэнне, то рашэнне л?чылася несапра?дным. Так?м чынам Пётр I дэлегава? частку сва?х па?намоцтва? Сенату, але ? той жа час ускла? на яго члена? персанальную адказнасць.

Для лепшага кантролю за працай урада была створана новая пасада. З 1715 года за працай Сената сачы? генерал-рэв?зор, з 1718 пера?менаваны ? обер-сакратара. З 1722 года кантроль за Сенатам здзяйсняюць генерал-пракурор ? обер-пракурор, як?м падпарадко?вал?ся пракуроры ?с?х ?ншых устано?. Н?якае рашэнне Сената не мела с?лы без згоды ? подп?сы генерал-пракурора. Генерал-пракурор ? яго намесн?к обер-пракурор падпарадко?вал?ся напрамую цару.

Сенат як урад мог прымаць рашэнн?, але для ?х выканання патрабава?ся адм?н?страцыйны апарат. У 1717—1721 гадах была праведзена рэформа выкана?чых органа? к?равання, у вын?ку якой с?стэма прыказа? з ?х расплыв?стым? функцыям? была заменена па шведск?м узоры 11 калег?ям? — папярэдн?кам? будучых м?н?стэрства?. У адрозненне ад загада? функцы? ? сферы дзейнасц? кожнай калег?? был? строга размежаваныя, а аднос?ны ? самой калег?? будавал?ся на прынцыпе калег?яльнасц? рашэння?. Был? ?ведзеныя Калег?я замежных спра?, Ваенная калег?я, Адм?ралцейства-калег?я, Камер-калег?я (збор прыбытка? дзяржавы), Штатс-кантор-калег?я (сачыла за расходам?), Рэв?з?он-калег?я (збор ? выдатко?ванне казённых сродка?), Комерц-калег?я (пытанн? судаходства, мытн? ? гандлю), Берг-калег?я (горнай справай), Мануфактур-калег?я (лёгкай прамысловасцю), Юстыц-калег?я (судовай с?стэмай). У 1721 годзе была створана Вотчынная калег?я (пытанн? дваранскага земле?ладання). У 1720 гадах на правах калег?? бы? створаны Гало?ны маг?страт, як? к?рава? гарадск?м насельн?цтвам, а ? 1721 годзе — Свяцейшы С?нод. З 28 лютага 1720 года Генеральны рэгламент увё? адз?ную для ?сёй кра?ны с?стэму справаводства ? дзяржа?ным апараце.

Для кантролю за выкананнем рашэння? на месцах ? памяншэнн? павальнай карупцы? з 1711 года засно?валася пасада ф?скала?, як?я пав?нны был? ?таемна праведаць, данос?ць ? выкрываць? ус? зло?жыванн?, як вышэйшых, так ? н?жэйшых службо?ца?, пераследваць казнакрацтва, хабарн?цтва, прымаць даносы ад прыватных асоб. Гало?ным ф?скалам бы? генерал-ф?скал, прызначаны царом, яго памочн?кам — обер-ф?скал, прызначаны Сенатам. Вертыкаль ф?скальнага кантролю была даведзена да ?зро?ню горада.

У 1708—1715 гадах была праведзена абласная рэформа з мэтай умацавання вертыкал? ?лады на месцах ? лепшага забеспячэння войска маёмасцю ? рэкрутам?. У 1708 годзе кра?на была падзелена на 8 губерн?я? на чале з губернатарами, як?я мел? ?сю па?нату судовай ? адм?н?страцыйнай улады: Маско?скую, ?нгермандландскую (пасля Санкт-Пецярбургскую), К?е?скую, Смаленскую, Азо?скую, Казанскую, Архангелагародскую ? С?б?рскую. Маско?ская губерня давала больш трац?ны паступлення? у казну, за ёй ?шла Казанская губерня.

Губернатары таксама ведал? размешчаным? на тэрыторы? губерн? войскам?. У 1710 годзе з’яв?л?ся новыя адм?н?страцыйныя адз?нк? — дол?, як?я аб’ядно?вал? 5536 дваро?. Першая абласная рэформа не вырашыла паста?леных задач, а тольк? значна павял?чыла л?к дзяржа?ных службо?ца? ? расходы на ?х утрыманне.

У 1719—1720 гадах была праведзена другая абласная рэформа, якая л?кв?давала дол?. Губерн?? стал? дзял?цца на 50 прав?нцый на чале з ваяводам?, а прав?нцы? на дыстрыкты на чале з земск?м? кам?сарам?, прызначаным? Камер-калег?яй. У вядзенн? губернатара застал?ся тольк? ваенныя ? судовыя справы.

У вын?ку рэформ дзяржа?нага к?равання скончылася афармленне абсалютнай манарх??, а таксама бюракратычнай с?стэмы, на якую абап?ра?ся ?мператар.

Радавыя стральцы ? 1674 годзе. Л?таграф?я з кн?г? XIX ст.

Рэформы арм?? ? флоту

Пры ?ступленн? на царства Пётр атрыма? у распараджэнне сталае стралецкае войска, сх?льнае да анарх?? ? мецяжам, не здольнае ваяваць з заходн?м? арм?ям?. Прэабражэнск? ? Сямёна?ск? палк?, як?я вырасл? з дз?цячых пацех юнага цара, стал? першым? палкам? новай рас?йскай арм??, пабудаванай з дапамогай замежн?ка? па е?рапейск?м узоры. Рэфармаванне войска ? стварэнне флоту стал? неабходным? ?мовам? перамог? ? Па?ночнай вайне 1700—1721 гадо?.

Рыхтуючыся да вайны са Швецыяй, Пётр загада? у 1699 годзе ажыццяв?ць агульны рэкруцк? набор ? пачаць навучанне салдат на ?зор, заведзены ? прэабражэнца? ? сямёна?ца?. Гэты першы рэкруцк? набор да? 25 пяхотных палко? ? два драгунск?х. У 1705 годзе кожныя 20 дваро? пав?нны был? выста?ляць на пажыццёвую службу аднаго рэкрута, халастога хлопца ва ?зросце ад 15 да 20 гадо?. Пасля рэкрута? стал? браць з вызначанага л?ку душ мужчынскага полу сярод сялян. Набор у флот, як ? ? войска, здзяйсня?ся з рэкрута?.

Таксама Пётр матэрыяльна рэфармава? арм?ю. У новым войску была уведзена адз?ная форма (зялёныя кафтаны для пяхоты ? с?н?я для кавалеры?), што адбылося амаль на пяцьдзесят гадо? раней за арм?? Заходняй Е?ропы, был? канчаткова аформлены правы ? абавязк? вайскошца? ? аф?цэра?, уводз?л?ся новыя нормы харчавання ? шмат ?ншага. Был?пабудаваны новыя заводы для вырабу збро?. Сярод ?х вядомы Тульск? збройны завод Арх?вавана 16 снежня 2014., а таксама Аланецк? завод па вырабу артылеры?.

Радавы ваеннага пех. палка ? 1720—1732 гг. Л?таграф?я з кн?г? XIX ст.

Кал? спачатку сярод аф?цэра? был? пераважна замежныя спецыял?сты, то пасля пачатку працы навигацкой, артылерыйскай, ?нжынернай школ рост войска задавальня?ся руск?м? аф?цэрам? з дваранскага сасло?’я. У 1715 годзе ? Пецярбургу была адкрыта Марская акадэм?я. У 1716 годзе бы? выдадзены Во?нск? Статут, як? строга вызнача? службу, правы ? абавязк? ваенных. У вын?ку ператварэння? было створана моцнае рэгулярнае войска ? магутны ваенна-марск? флот, якога раней у Рас?? проста не было. Да канца валадарання Пятра колькасць рэгулярных сухапутных войска? дасягала 210 тыс. (з ?х л?чылася 2600 у гварды?, 41 550 у конн?цы, 75 тыс. у пяхоце, 74 тыс. у гарн?зонах) ? да 110 тыс. нерэгулярных войска?. Флот склада?ся з 48 л?нейных караблё?; галер ? ?ншых судо? 787; людзей на ?с?х судах было амаль 30 тысяч.

Царко?ная рэформа

Адным з найважных ператварэння? Пятра I з’я?ляецца царко?ная рэформа, нак?раваная на падначаленне царквы манарху. Руская правасла?ная царква таго часу кал? не в?давочна, то ?тоена проц?дзейн?чала ператварэнням Пятра, як?я разбурал? старажытны жыццёвы ?клад. Да таго ж большасць шырок?х царко?ных земля? было вызвалена ад выплаты падатка?, што супярэчыла ?нтарэсам рас?йскай дзяржавы.

У 1700 года, пасля смерц? патрыярха Адрыяна, Пётр I замест прызначэння выбара? новага патрыярха часова пастав?? на чале духавенства свайго паплечн?ка, м?трапал?та Разанскага Стэфана Яворского, як? атрыма? новы тытул местоблюстителя патрыяршага пасаду. Са зн?кненнем сану патрыярха павял?чылася магчымасць цара ?плываць на духавенства.

Бы? таксама адно?лены Манастырск? прыказ, на чале якога ?ста? ?. А. Мусин-Пушк?н. У яго вядзенне перайшл? абавязк? скасаванага Патрыяршага разраду. Заахвочвальным матывам рэформы было тое, што з тых часо? Манастырск? прыказ (гэта значыць дзяржава) узя? пад кантроль усе манастырск?я ? царко?ныя земле?ладанн?, прыбытк? з як?х ?шл? ? казну. З мэтай аслаб?ць уплы? манастыро? был? прыняты меры да скарачэння колькасц? манаха?, забаранялася будаваць новыя манастыры.

У 1721 года Пётр зацвердз?? Духо?ны рэгламент, складанне якога было даручана пско?скаму еп?скапу, сябру цара Феафану Пракопав?чу. У вын?ку адбылася карэнная рэформа царквы, якая л?кв?давала а?таном?ю духавенства ? цалкам падпарадкавалая яго дзяржаве. У Рас?? было скасавана патрыярства ? ?ведзена Духо?ная калег?я, не?забаве пераназваная ? Свяцейшы С?нод. Ён валода? функцыяй духо?нага суда, тлумачэнне царко?ных догм, барацьба з ерассю ? ?ншыя чыста царко?ныя справы. Усе члены С?нода прызначал?ся царом ? прынос?л? прысягу. Сярод мер, як?я праводзяцца Пятром у гэтай сферы, была некаторая л?берал?зацыя па дачыненн? да прадста?н?ко? ?ншых веравызнання?. У вын?ку царко?ных рэформ Пятра I была л?кв?давана а?таном?я царквы, якая цалкам стала падпарадко?вацца дзяржаве.

Ф?нансавая рэформа

Азо?ск?я паходы, а затым ? Па?ночная вайна 1700—1721 гадо? патрабавал? вял?зных сродка?, на збор як?х ? был? нак?раваны ф?нансавыя рэформы.

На першым этапе ?сё зводз?лася да пошуку новых крын?ц сродка?. Да традыцыйных мытных ? карчомных збора? дадавал?ся зборы ? выгоды ад манапал?зацы? продажы асобных тавара? (сол?, алкаголю, варволю, шчац?ння ? т. д.), ускосных падатка? (лазневыя, рыбныя, конск?я падатк?, падатак на дубовыя труны ? т. д.), абавязковае выкарыстанне гербавай паперы, чаканка манет меншай ваг?.

У пачатку XVIII стагоддзя Пётр правё? грашовую рэформу па ?зоры, прапанаванаму яму ?саакам Ньютонам. Найбольш важнай мерай падчас ф?нансавай рэформы стала ?вядзенне падушнага падатку замест ?снавалага да гэтага падворнага абкладання. У 1710 годзе была праведзена перап?с насельн?цтва, якая паказала рэзкае памяншэнне насельн?цтва ? кра?не з-за ?цёка? сялян ад цяжк?х падатка?. Памешчыки таксама был? зац?ка?лены ? прын?жэнн? колькасц? плацельшчыка?. У 1718—1724 гадах была праведзена па?торны перап?с насельн?цтва паралельна з рэв?з?яй насельн?цтва (пераглядам перап?су), распачатай у 1722 годзе. Па гэтай рэв?з?? асоб падатнага стану апынулася 5 967 313 чалавек.

На аснове атрыманых дадзеных урад падзял?? колькасць насельн?цтва на колькасць грошай, неабходных для ?трымання войска ? флоту. У вын?ку бы? вызначаны памер падушнага падатку: прыгонныя памешчыка? плац?л? дзяржаве 74 капейк?, дзяржа?ныя сяляне — 1 рубель 14 капеек (бо не плац?л? чынш), гарадское насельн?цтва — 1 рубель 20 капеек. Душа была зл?чальнай — памерлыя не выключал?ся з падатных сп?са?, нованароджаныя не ?ключал?ся, у вын?ку падатковая нагрузка вельм? нера?намерна размярко?валася сярод народа.

У вын?ку падатнай рэформы бы? значна павял?чаны памер казны за кошт рэзкага ?змацнення падатковай нагрузк? не тольк? на сялянства, але ? на ?х памешчыка?. Кал? ? 1710 годзе прыбытк? распасц?рал?ся да 3 134 000 руб.; то ? 1725 годзе ?х было 10 186 707 руб. (па замежных звестках — да 7 859 833 руб.).

Ператварэнн? ? прамысловасц? ? гандл?

Усвядом??шы падчас Вял?кага пасольства тэхн?чнае адставанне Рас??, Пётр не мог абыйсц? бокам праблему рэфармавання рас?йскай прамысловасц?. Адной з гало?ных праблем было адсутнасць квал?ф?каваных майстро?. Цар выраша? гэту праблему шляхам прыцягнення на рускую службу замежн?ка? на выгадных умовах, пасылкай руск?х дварана? на навучанне ? Е?ропу. Фабрыканты атрымл?вал? вял?к?я прыв?ле?: вызвалял?ся з дзецьм? ? майстрам? ад вайсковай службы, был? подсудны тольк? суду Мануфактур-калег??, пазба?лял?ся ад падатка? ? ?нутраных мыт, магл? бязмытна прывоз?ць з-за межы патрэбныя ?м прылады ? матэрыялы, ?х хаты вызвалял?ся ад ваеннага пастою.

?стотныя меры был? распачаты па геолагаразведке карысных выкапня? Рас??. Раней рас?йская дзяржава ? сырав?нным дачыненн? цалкам залежала ад замежных дзяржа?, гало?ным чынам, Швецы? (адтуль везл? жалеза). Пасля адкрыцця паклада? жалезнай руды ? ?ншых карысных выкапня? на Урале Пётр набы? магчымасць вырабляць ваенную тэхн?ку з рас?йскай сырав?ны. На Урале ? 1723 закладзены найбуйны жалезаробчы завод у Рас??, з якога разв??ся горад Екацярынбург. Пры Пятры был? заснаваны Не?янск, Каменск-Уральск?, Н?жн? Таг?л. З’я?ляюцца зброевыя заводы ? Аланецк?м кра?, разв?ваецца гарбарная ? тэкстыльная прамысловасць, што абума?лялася неабходнасцю вытворчасц? эк?п?ро?к? ? абмундз?равання для руск?х войска?, з’я?ляецца шолкапрадзение, вытворчасць паперы ? ?ншыя вытворчасц?.

У 1719 года бы? выдадзен ?Берг-прыв?лей?, па якоме ?сякаму давалася права ?сюды шукаць, плав?ць, варыць ? чысц?ць металы ? м?нералы пры ?мове плацяжу ?горнага падатку? у 1/10 кошты здабычы ? 32-х доля? у карысць уладальн?ка той зямл?, дзе знойдзеныя паклады руды. За ?тойванне руды ? спробу перашкаджаць здабычы ?ласн?ку пагражала канф?скацыя зямл?, целавае пакаранне ? нават смяротная кара ?па в?не гледзячы?.

Асно?най праблемай на руск?х мануфактурах таго часу была недахоп працо?най с?лы. Праблема вырашалася гвалто?ным? мерам?: да мануфактурам прып?свал? цэлыя вёск? ? сёлы, сяляне як?х адпрацо?вал? свае падатк? дзяржаве на мануфактурах (так?я сяляне атрымаюць назва прып?сных), на фабрык? пасылал? злачынца? ? жабрако?. У 1721 годзе з’яв??ся ?каз, у як?м дазвалялася ?купецким людзям? купляць вёск?, сялян як?х можна было перасяляць на мануфактуры (так?я сяляне атрымаюць назва пасес?йных).

Далейшае разв?ццё атрыма? гандаль. З буда?н?цтвам Пецярбурга роля гало?нага порта кра?ны перайшла ад Архангельска да будучай стал?цы. Будавал?ся рачныя каналы.

У цэлым пал?тыку Пятра ? гандл? можна ахарактарызаваць як пал?тыку пратэкцыян?зму, якая заключалася ? падтрымцы айчыннай вытворчасц? ? ?сталяванне падвышаных мыт на ?мпартную прадукцыю (гэта адпавядала ?дэ? меркантыл?зму). У 1724 годзе бы? уведзены першы гандлёвы тарыф, чк? заахвочва? экспарт айчыннай прадукцы? ? абмяжо?ва? ?мпарт замежнай прадукцы?. Так?м чынам, пры Пятры бы? закладзены падмурак рускай прамысловасц?, у вын?ку чаго ? сярэдз?не XVIII стагоддзя Рас?я выйшла на першае месца ? свеце па вытворчасц? металу. Колькасць фабрыка? ? завода? у канцы царствавання Пятра дасягнула 233.

Сацыяльная пал?тыка

Асно?ная мэта, праследуемая Пятром I у сацыяльнай пал?тыцы, — юрыдычнае афармленне сасло?ных право? ? абавязка? кожнай катэгоры? насельн?цтва Рас??. У вын?ку склалася новая структура грамадства, у якой больш выразна сфарм?рава?ся сасло?ны характар. Был? пашыраны правы ? вызначаны абавязк? дваранства, ?, у той жа час, узмоцнены прыгонны прыгнёт сялян ? здзейснена прымацаванне гарадскога насельн?цтва да месца свайго жыхарства.

Дваранства

Асно?ныя вех?:

1. Указ аб адз?наспадчыннасц? 1714 года: земле?ласн?к, як? мае сыно?, мог адп?сваць усю сваю нерухомая маёмасць тольк? аднаму з ?х па выбары. Астатн?я был? абавязаны несц? службу. Указ азнача? канчатковае зл?ццё дваранскага маёнтка ? баярскай вотчыны, тым самым, канчаткова сцёршы розн?цу пам?ж двума сасло?ям? феадала?.

1. ?Табель аб рангах? 1722 года: раздзяленне ваеннай, грамадзянскай ? прыдворнай службы на 14 ранга?. Пры дасягненн? восьмага класа любы служачы або ваенны мог атрымаць статус нашчадкавага дваранства. Тым самым кар’ера чалавека залежала першым чынам не ад яго паходжання, але ад дасягнення? на дзяржа?най службе.

Месца ранейшага баярства заня? ?генерал?тэт?, як? складаецца з чыно? першых чатырох класа? ?Табеля аб рангах?. Асаб?стая выслуга змяшала прадста?н?ко? ранейшай родавай шляхты з людзьм?, паднятым? службай. Заканада?чыя меры Пятра, не пашыраючы ?стотна сасло?ных право? дваранства, ?стотна змян?л? яго абавязк?. Ваенная справа, якая была ? маско?ск?я часы пав?ннасцю вузкага класа служылых людзей, станов?цца зараз пав?ннасцю ?с?х пласто? насельн?цтва. Дваран?н пятро?ск?х часо? па-ранейшаму валодае выключным правам земле?ладання, але з прычыны ?каза? аб адз?наспадчыннасц? ? аб рэв?з?? на яго ?складаецца адказнасць перад дзяржавай за податную спра?насць сва?х сялян.

Дваранства было абавязана для падрыхто?к? да службы вучыцца. Пётр разбуры? ранейшую замкнёнасць служылага класа, адкры?шы шляхам выслуг? праз Табель аб рангах доступ у сераду шляхетства людзям ?ншых сасло?я?. З ?ншага боку, законам аб адз?наспадчыннасц? ён адкры? выхад з дваранства ? купцы ? духавенства тым, хто жада? гэтага. Дваранства Рас?? станов?цца сасло?ем ваенна-бюракратычным, правы якога стварае ? спадчынна вызначае дзяржа?ная служба, а не нараджэнне.

Сялянства

Рэформы Пятра значна пагоршыл? станов?шча сялян. Першым чынам, было пашырана прыгоннае права. Па ?казе аб рэв?з??, у залежнасць ад земле?ласн?ка пастав?л? ?с?х хто жы? ? працава? на яго зямл?: хто раз трапля? у рэв?зск?я сп?сы, таму ?жо не было выхаду з прыгоннага стану. З часо? Пятра няма больш н? халопа?, н? задворных людзей, н? гуляшчых, — усе яны стал? прыгонным? таго спадара, на зямл? якога заспела ?х рэв?з?я. Так з’яв?лася новая катэгорыя дзяржа?ных сялян.

Пры Пятры стварылася новая разнав?днасць залежных земляроба? — сялян, прып?саных да мануфактур. Гэтыя сяляне ? XVIII стагоддз? атрымал? назва пасес?йных. Указам 1721 года было дазволена дваранам ? купцам-фабрыкантам купляць сялян для працы на мануфактурах. Набытыя да фабрык? сяляне не л?чыл?ся ?ласнасцю яе ?ладальн?ка?, а як бы жывым ?нвентаром, так што ?ладальн?к фабрык? не мог н? прадаваць, н? закладваць сялян асобна ад мануфактуры.

Гарадское насельн?цтва

Сацыяльная пал?тыка Пятра Вял?кага, якая тычылася гарадскога насельн?цтва, таксама ?мкнулася прымацавать жыхаро? гарадо? да месца платы падушнага падатку. Дзеля гэтага насельн?цтва падзялялася на дзве катэгоры?: рэгулярных (прамысло?цы, купцы, рамесн?к? цэха?) ? нерэгулярных гараджан (ус?х астатн?х). Адрозненне гарадскога рэгулярнага жыхара ? канцы пра?лення Пятра ад нерэгулярнага заключалася ? тым, што рэгулярны гараджан?н удзельн?ча? у гарадск?м к?раванн? шляхам выб?рання члена? маг?страта, бы? зап?саны ? г?льдыю ? цэх ц? нёс грашовую пав?ннасць у дол?, якая выпадала на яго па грамадскай раскладцы.

У 1722 годзе з’яв?л?ся рамесныя цах? па заходнее?рапейскаму прыкладу. Асно?най мэтай ?х стварэння стала аб’яднанне разрозненых рамесных майстра? для стварэння прадукцы?, неабходнай арм??. У вын?ку цэхавая замкнёнасць перашкаджала ?ступленню ? ?х гараджан ? сялян, што тармаз?ла разв?цце дробнатаварнай вытворчасц?.

У перыяд пра?лення Пятра змян?лася с?стэма к?равання гарадам?, у як?х з’яв?л?ся Гарадск?я маг?страты, падначаленыя Гало?наму маг?страту. Гэтыя меры, амаль зн?шчы?шы гарадское самак?раванне, аддал? гарадское грамадства ? распараджэнне ?сялякага начальства.

Пера?тварэнн? ? культуры

Гвалто?нае галенне барод. Лубок XVIII стагоддзя

Пётр I адмян?? дзеючы ? Рас?? каляндар ? ?вё? юл?янск? каляндар, па як?м Новы год святкава?ся не восенню (1 верасня), а 1 студзеня, ? каляндар ста? адзначацца з 1 студзеня 1700 года ад Нараджэння Хрыстова замест 7208 (па в?зантыйскай эры ад стварэння свету). Па юл?янск?м каляндары Рас?я жыла да 1918 года, кал? Савецкая ?лада ?вяла грыгарыянск? каляндар, на як? да XX стагоддзя перайшл? ?се кра?ны Е?ропы.

Пасля вяртання з Вял?кага пасольства Пётр I павё? барацьбу з знешн?м? праявам? старарускага ладу жыцця (найбольш вядома забарона на бароды), але не менш звярта? увагу на прылучэнне дваранства да адукацы? ? свецкай е?рапезаванай культуры. Стал? з’я?ляцца свецк?я навучальныя ?становы, заснавана першая руская газета, з’я?ляюцца пераклады шматл?к?х кн?г на рускую мову. Поспех па службе Пётр пастав?? для дваран?на? у залежнасць ад адукацы?. У 1724 Пётр пакла? пачатак заснаванню Акадэм?? навук (адкрылася ? 1725 пасля яго смерц?).

Вял?кае значэнне мела буда?н?цтва каменнага Пецярбурга, у як?м прымал? ?дзел замежныя арх?тэктары ? якое здзяйснялася па распрацаваным царом плану. ?м стваралася новая гарадская серада з незнаёмым? раней формам? побыту ? ба?ленн? часу (тэатр, маскарады). Змян?лася ?нутранае ?бранне хат, уклад жыцця, склад ежы ? ?нш.

Асамблея пры Пятры I

Адмысловым указам цара ? 1718 был? ?ведзены на заходн? манер асамбле?, як?я ?я?лял? новую для Рас?? форму знос?н пам?ж людзьм?. На асамблеях дваране танцавали ? вольна мел? знос?ны, у адрозненн? ад ранейшых застолля? ? бясед. Так?м чынам знатныя жанчыны змагл? ?першыню далучыцца да культурнага свабоднага часу ? грамадскага жыцця. Рэформы, праведзеныя Пятром I, закранул? не тольк? пал?тыку, эканом?ку, але таксама мастацтва. Пётр запраша? замежных мастако? у Рас?ю ? адначасова пасыла? таленав?тых маладых людзей навучацца ?майстэрствам? за мяжу, у асно?ным у Галандыю ? ?тал?ю. У другой чвэрц? XVIII ст. ?пятро?ск?я пенс?янеры? стал? вяртацца ? Рас?ю, прывозячы з сабою новы мастацк? досвед ? набытае майстэрства. Паступова ? к?руючай серадзе складалася ?ншая с?стэма кашто?насцей, света?спрымання, эстэтычных падання?.

Асоба Пятра I

Пётр I у 1709 годзе. Малюнак XIX стагоддзя.

Знешн? выгляд Пятра

Ужо на трэц? дзень, кал? царом Аляксеем М?хайлав?чам было загадана з царэв?ча зняць ?меру?, высвятл?лася, што нема?ля давол? буйны — 11 вяршко? (48,9 см) у да?жыню ? 3 вяршка (13,3 см) у шырыню.

Яшчэ дз?цём Пётр дз?в?? людзей прыгажосцю ? жвавасцю свайго твару ? ф?гуры. З-за свайго высокага росту — 200,7 см (6 фута? 7 дзюйма?) — ён выдава?ся ? нато?пе на цэлую галаву. Навакольных палохал? вельм? моцныя сутаргавыя паторгванн? твару, асабл?ва ? хв?л?ны гневу ? душэ?нага хвалявання. Гэтыя канвульс??ныя рух? сучасн?к? прып?свал? дз?цячаму ?зрушэнню падчас стралецк?х бунта? або спробе атручвання царэ?най Саф?яй.

Падчас в?з?ту ? Е?ропу Пётр I пужа? вытанчаных арыстакрата? грубаватай манерай знос?н ? прастатой норава?. Ганноверская курфюрстина Саф?я п?сала аб Пятру так:

?Цар высок? ростам, у яго выдатныя рысы твару ? высакародная выпра?ка; ён валодае вял?кай жвавасцю розуму, адказы ? яго хутк?я ? дакладныя. Але пры ?с?х вартасцях, як?м? надарыла яго прырода, пажадана было бы, каб у ?м было паменш груб?зны. Гэта гаспадар вельм? добры ? разам вельм? благ?… Кал? бы ён атрыма? лепшае выхаванне, то з яго выйша? бы чалавек дасканалы, таму што ? яго шмат вартасцей ? незвычайны розум.?

Пазней, ужо ? 1717 годзе, падчас знаходжання Пятра ? Парыжы, герцаг Сен-Сымон, так зап?са? сваё ?ражанне аб Пятры:

?Ён бы? вельм? высок? ростам, добра складзены, давол? хударлявы, з кругловатым тварам, высок?м ?лбом, выдатным? бровам?; нос у яго давол? каротк?, але не занадта, ? да канца некальк? то?сты; вусны давол? буйныя, колер твару чырванаваты ? смуглы, цудо?ныя чорныя вочы, вял?к?я, жывыя, пран?кл?выя, прыгожай формы; погляд вел?чны ? ветл?вы, кал? ён наз?рае за сабою ? стрымл?ваецца, у адваротным выпадку суровы ? дз?к?, з сударагам? на твары, як?я па?тараюцца не часта, але скажаюць ? вочы ? ?весь твар, палохаючы ?с?х прысутных. Сударага до?жылася звычайна адно ?мгненне, ? тады погляд яго раб??ся дз??ным, як бы разгубленым, потым усё зараз жа прымала звычайны выгляд. Увесь выгляд яго выказвала розум, разважанне ? вел?ч ? не пазба?леная была хароствы.?

Сям’я Пятра I

Пётр I дапытвае царэв?ча Аляксея. Ге Н. Н., 1871

У першы раз Пётр ажан??ся ? 17 гадо? па патрабаванн? мац? з Е?дак?яй Лапух?най у 1689 годзе. Праз год у ?х нарадз??ся царэв?ч Аляксей, як? выхо?ва?ся пры мац? ? паняццях, чужых рэфарматарскай дзейнасц? Пятра. Астатн?я дзец? Пятра ? Е?дак?? памерл? не?забаве пасля нараджэння. У 1698 годзе Е?дак?я Лапух?на апынулася замяшаная ? стралецк?м бунце, мэтай якога было ?звядзенне на царства яе сына, ? была сослана ? манастыр.

Аляксей Пятров?ч, аф?цыйны спадчынн?к рас?йскага прастолу, асуджа? ператварэнн? свайго бацьк?, ? не?забаве збег у Вену пад заступн?цтва сваяка сваёй жонк?, ?мператара Карла VI, дзе шука? падтрымк? ? н?звяржэнн? Пятра I. У 1717 годзе бязвольнага царэв?ча ?гаварыл? вярнуцца дахаты, дзе ён бы? узяты пад варту. 24 чэрвеня (5 л?пеня) 1718 года Вярхо?ны суд, як? склада?ся з 127 чалавек, вынес смяротны прысуд Аляксею, прызна?шы яго в?наватым у дзяржа?най здрадзе.

26 чэрвеня (7 л?пеня) 1718 года царэв?ч, не дачака?шыся прывядзення прысуду ? выкананне, памёр у Петрапа?ла?скай крэпасц?. Сапра?дны чынн?к смерц? царэв?ча Аляксея дагэтуль пэ?на не ?сталяваны.

Ад шлюбу з прынцэсай Шарлотай Бра?ншвайгскай царэв?ч Аляксей пак?ну? сына Пятра Аляксеев?ча (1715—1730), як? ста? у 1727 годзе ?мператарам Пятром II, ? дачку Наталлю Аляксее?ну (1714—1728).

У 1703 годзе Пётр I сустрэ? 19-летнюю Кацярыну, у дзявоцтве Марту Ска?ронскую, захопленую руск?м? войскам? як ваенная здабыча пры ?зяцц? шведскай крэпасц? Марыенбург. Пётр забра? былую прыслужн?цу з прыбалтыйск?х сялян у Аляксандра Меншыкава ? зраб?? яе сваёй палюбо?н?цай. У 1704 Кацярына нараджае першынца, названага Пятром, у наступным годзе Па?ла (не?забаве абодва памерл?). Яшчэ да законнага шлюбу з Пятром Кацярына нарадз?ла дочак Ганну (1708) ? Ел?завету (1709). Л?завета пазней стала ?мператрыцай (к?равала ? 1741—1762), а прамыя нашчадк? Ганны к?равал? Рас?яй пасля смерц? Ел?заветы, з 1762 па 1917.

Кацярына адна магла ?прав?цца з царом у яго прыпадках гневу, умела ласкай ? цярпл?вай увагай супако?ць прыступы сутаргавага гала?нога боля Пятра. Гук голасу Кацярыны супакойва? Пятра; потым яна:

?саджала яго ? брала, лашчачы, за галаву, якую злёгку почесывала. Гэта вырабляла на яго маг?чнае дзеянне, ён засыпа? у некальк? хв?л?н. Каб не парушаць яго сну, яна трымала яго галаву на сва?х грудзях, седзячы нерухома ? працяг двух або трох гадз?н. Пасля таго ён прачына?ся цалкам свежым ? бадзёрым.?

Сям’я Пятра I у 1717: Пётр I, Кацярына, старэйшы сын Аляксей Пятров?ч ад першай жонк?, малодшы двухгадовы сын Пётр ? дочк? Ганна ? Ел?завета. Эмаль на меднай пласц?нцы.

Аф?цыйны шлюб Пятра I з Кацярынай Аляксее?най адбылося 19 лютага 1712, не?забаве пасля вяртання з Пруцкага паходу. У 1724 Пётр каранава? Кацярыну як ?мператрыцу ? суправ?цельн?цу. Кацярына Аляксее?на нарадз?ла мужу 11 дзяцей, але большасць з ?х памерла ? дзяц?нстве, акрамя Ганны ? Ел?заветы.

Пасля смерц? Пятра ? студзен? 1725 года Кацярына Аляксее?на пры падтрымцы служывага дваранства ? гвардзейск?х палко? стала першай к?руючай рас?йскай ?мператрыцай Кацярынай I, але прав?лы нядо?га ? памёрла ? 1727 годзе, вызвал??шы пасад для царэв?ча Пятра Аляксеев?ча. Першая жонка Пятра, Е?дак?я Лапух?на, перажыла сваёй шчасл?вай суперн?цу ? памерла ? 1731 годзе, паспе?шы ?бачыць валадаранне свайго ?нука Пятра Аляксеев?ча.

Прастоланаследдзе

У апошн?я гады валадарання Пятра Вял?кага ?ста? пытанне аб наследванн? прастолу: хто зойме трон пасля смерц? ?мператара. Абвешчаны пры адрачэнн? Аляксея Пятров?ча спадчынн?кам прастолу царэв?ч Пётр Пятров?ч (1715—1719, сын ад Кацярыны Аляксее?ны) памёр у дзяц?нстве. Прамым спадчынн?кам станав??ся сын царэв?ча Аляксея ? прынцэсы Шарлоты, Пётр Аляксеев?ч. Аднак, кал? прытрымл?вацца звычаю ? абвясц?ць спадчынн?кам сына Аляксея, то ?збуджал?ся надзе? суперн?ка? рэформ вярнуць старыя парадк?, а з ?ншага боку ?зн?кал? боязь у паплечн?ка? Пятра, як?я галасавал? за смяротнае пакаранне Аляксея.

5 (16) лютага 1722 года Пётр выда? Указ аб прастоланаследдз? (скасаваны Па?лам I праз 75 гадо?), у як?м адмяня? старажытны звычай перадаваць трон прамым нашчадкам па мужчынскай л?н??, але дапушча? прызначэнне спадчынн?кам любога годнага чалавека па вол? манарха. Тэкст гэтага найважнага ?казу абгрунто?ва? неабходнасць дадзенай меры:

… чего для благоразсудили сей уставъ учинить, дабы сiе было всегда въ вол? правительствующаго государя, кому оный хочетъ, тому и опред?лить насл?дство, и опред?ленному, видя какое непотребство, паки отм?нитъ, дабы д?ти и потомки не впали въ такую злость, какъ выше писано, им?я сiю узду на себ?. Тэкст Указу ? сучаснай арфаграф?? па С. М. Сала?ёву Арх?вавана 17 мая 2007.

Указ бы? настольк? незвычайны для рускага грамадства, што прыйшлося яго растлумачваць ? патрабаваць згоды ад падданых пад прысягай. Раскольн?к? абурал?ся: ?Узя? за сябе шведку, ? тая царыца дзяцей не народз?ць, ? ён зраб?? указ, каб за будучага гаспадара крыж цалаваць, ? крыж цалуюць за шведа. Зразумела, стане валадарыць швед?.

Пётр Аляксеев?ч бы? адсунуты ад прастолу, але пытанне аб прастоланаследдз? заставалася адчыненым. Шмат кто меркава?, што пасад зойме або Ганна, або Ел?завета, дочк? Пятра ад шлюбу з Кацярынай Аляксее?най. Але ? 1724 годзе Ганна адмов?лася ад як?х-небудзь дамагання? на рас?йск? трон пасля таго, як абручылася з герцагам Голштынск?м Карлам-Фрыдрыхам. Кал? б пасад заняла малодшая дачка Ел?завета, якой было 15 гадо? (у 1724), то замест яе прав?л бы герцаг Галштынск?, як? мары? з дапамогай Рас?? вярнуць земл?, заваяваныя датчанам?.

Не жада? Пётр ? яго пляменн?ц, дочак старэйшага брата ?вана: Ганну Курляндскую, Кацярыну Мекленбургскую ? Праско?ю ?аана?ну. Застава?ся тольк? адз?н кандыдат — жонка Пятра, ?мператрыца Кацярына Аляксее?на. Пятру патрэбен бы? чалавек, як? бы працягну? пачатую ?м справу, яго ператварэнн?. 7 мая 1724 Пётр каранава? Кацярыну ?мператрыцай ? суправ?цельн?цай, але праз каротк? час западозры? у шлюбнай здрадзе (справа Монса). Указ 1722 года парушы? звыклы ?клад атрымання трона ? спадчыну, спадчынн?ка жа Пётр перад смерцю прызначыць не паспе?.

Смерць Пятра

Н?к?ц?н ?. Н. ?Пётр I перад смерцю?

У апошн?я гады валадарання Пётр моцна хварэ? (в?даць, каменная хвароба нырак). Улетку 1724 года яго хвароба ?змацн?лася, у верасн? ён адчу? сябе лепей, але праз некаторы час прыступы ?змацн?л?ся. У кастрычн?ку Пётр адправ??ся аглядаць Ладажск? канал, насуперак саветам свайго лейб-медыка Блюментроста. З Аланца Пётр праеха? у Старую Русу ? ? л?стападзе вадой паеха? у Пецярбург. У Лахты яму прыйшлося, знаходзячыся па поясе ? вадзе, ратаваць селы на мель бот з салдатам?. Прыпадк? хваробы ?змацн?л?ся, але Пётр не звярта? на ?х уваг? ? працягва? займацца дзяржа?ным? справам?. 17 студзеня 1725 года яму стала так дрэнна, што ён загада? пастав?ць у суседн?м са сваёй спальняй пакоем паходную царкву, а 22 студзеня выспавяда?ся. С?лы пачал? пак?даць хворага, ён ужо не крыча?, як перш, ад жорсткага болю, але тольк? стагна?.

27 студзеня (7 лютага) был? прабачаны ?се асуджаныя на смерць або катаргу (выключаючы забойца? ? абв?навачаных у неаднаразовым разбо?). У той жа дзень у канцы другой гадз?ны Пётр запатрабава? паперы, пача? п?саць, але пяро выпала з яго рук?, а з нап?санага змагл? разабраць тольк? два слова: ?Аддайце ?сё…?. Цар загада? пакл?каць тады дачку Ганну Пятро?ну, каб яна п?сала пад яго дыкто?ку, але кал? яна прыйшла, Пётр ужо ?па? у забыццё.

Кал? стала в?давочна, што ?мператар пам?рае, па?стала пытанне, хто зойме месца Пятра. Сенат, С?нод ? генерал?тэт — установы, як?я не мел? фармальнага права распараджацца лёсам трону, яшчэ да смерц? Пятра сабрал?ся ? ноч з 27 на 28 студзеня 1725, каб вырашыць пытанне аб пераемн?ку. У залу паседжання? пракрал?ся гвардзейск?я аф?цэры, на плошчу вышл? два гвардзейск?х палк?, ? пад барабанны бой войска?, выведзеных партыяй Кацярыны Аляксее?ны ? Меншыкава, у 4 гадз?ны ран?цы 28 студзеня (8 лютага) 1725 года Сенат прыня? аднагалосную пастанову, паводле якой трон атрымл?вала жонка Пятра, Кацярына Аляксее?на, якая стала першай рас?йскай ?мператрыцай пад ?мем Кацярына I.

У пачатку шостай гадз?ны ран?цы 28 студзеня (8 лютага) 1725 года Пётр Вял?к? памёр. Пахаваны ён бы? у саборы Петрапа?ла?скай крэпасц? ? Санкт-Пецярбургу.

Памяць аб Пятры I

Помн?к?

У гонар Пятра Вял?кага ?зведзены помн?к? ? розных гарадах Рас?? ? замежжа. Самым першым ? найбольш вядомым з’я?ляецца Медны конн?к у Пецярбургу, яго стварэнне ? пастано?ка занял? больш за 10 гадо?. Самы вял?к? помн?к паводле памеру ?сталява? у 1997 годзе ? Маскве над Масква-ракой, скульптар З. Царатэл?. За мяжой помн?к? Пятру ?сталяваныя ? Ц?распал?, Лондане, Антверпене, Ротэрдаме ? ?нш.

Медны конн?к у Пецярбургу. Паста?лены ? 1782 годзе.

Помн?к Пятру Вял?каму ? Таганрогу. Паста?лены ? 1903 годзе.

Пётр I у мастацкай л?таратуры

• Аляксей М?калаев?ч Талстой нап?са? ?Пётр Першы? — найбольш вядомы раман аб жыцц? Пятра I, выданы ? 1945 годзе.
• А. С. Пушк?н правё? глыбокае вывучэнне жыцця ?мператара, ? зраб?? яго героем сва?х паэм ?Палтава? и ?Медны конн?к?, а таксама романа ?Арап Пятра Вял?кага?.
• Меражко?ск? Д. С., ?Пётр ? Аляксей? — раман.

У музыцы

• ?Пётр Вял?к?? (Pierre le Grand, 1790) — опера Андрэ Грэтры
• ?Юнацтва Пятра Вял?кага? (Das Peterm?nnchen, 1794) — опера ?озефа Вайгля
• ?Цар-цясляр, або Годнасць жанчыны? (1814) — з?нгшп?ль К. А. Л?хтэнштэйна
• ?Пётр Вял?к?, цар руск?, ц? Л?вонск? цясляр? (Pietro il Grande zar di tutte le Russie or Il falegname di Livonia, 1819) — опера Гаэтана Дан?цэц?
• ?Саардамск? бургам?стр? (Il borgomastro di Saardam, 1827) — опера Гаэтана Дан?цэц?
• ?Цар ? цясляр? (Zar und Zimmermann, 1837) — аперэта Альберта Лорцынга
• ?Па?ночная зорка? (L'étoile du nord, 1854) — опера Джакама Мейербера
• ?Тытунёвы кап?тан? (1942) — аперэта У. У. Шчарбачова
• ?Пётр I? (1975) — опера Андрэя Пятрова

Акрамя таго, у 1937—1938 гадах М?ха?л Булгака? ? Барыс Асаф’е? працавал? над л?брэта оперы ?Пётр Вял?к??, якая так ? засталася нерэал?заваным праектам (л?брэта апубл?кавана ? 1988 годзе).

Гл. таксама

• Рас?йская гвардыя

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Пётр I
• В. О. Ключевский. Курс русской истории Арх?вавана 15 л?стапада 2010. (руск.)
• Н. И. Костомаров. Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей Арх?вавана 5 жн??ня 2016. (руск.)
• С. М. Соловьёв. История России с древнейших времён Арх?вавана 5 жн??ня 2016. (руск.)
• Былое России: Предки императора Петра I Алексеевича Великого Романова (до 5-го поколения) (руск.)
• Пётр 1-й в Переславле-Залесском, строительство потешной флотилии Арх?вавана 13 мая 2008. (руск.)
• Предания и легенды о Петре Первом Великом (руск.)