Opinions – french.xinhuanet.com

Па?ночная вайна
Асно?ны канфл?кт: Руска-шведск?я, польска-шведск?я, Дацка-шведск?я войны
Дата	22 лютага 1700 — 10 верасня 1721
Месца	Усходняя, Цэнтральная Е?ропа
Прычына	пам?ж Шведскай ?мперыяй ? каал?цыяй па?ночна-е?рапейск?х дзяржа? за валоданне прыбалтыйск?м? землям?
Вын?к	Перамога антышведскай каал?цы?
Змены	Н?штацк? м?рны дагавор
Прац??н?к?
Карале?ства Швецыя 百度 他从“中国的世界强国地位和华侨华人”“中国面临的国际环境和周边局势”“与中国国际关系休戚相关的华侨华人”“华侨华人对中国国际关系的影响评估”等方面阐述了中国国际关系和华侨华人之间的相互关系。 Герцагства Гольштэйн-Готарп Карале?ства Англ?я (у 1700) Карале?ства Шатландыя (у 1700) Карале?ства ?рландыя (у 1700 ? 1719—1721) Рэспубл?ка Злучаных прав?нцый (у 1700) Карале?ства Вял?кабрытан?я (у 1719—1721) Курфюрства Гановер (у 1719—1721) Рэч Паспал?тая (у 1705—1709) Войска Запарожскае (у 1708—1709, 1709—1713) Войска Запарожскае Н?завое (у 1709—1713) Асманская ?мперыя (у 1710—1713) Крымскае ханства (у 1710—1713) Буджакская арда Маско?ская дзяржава Войска Запарожскае (у 1700—1708, 1709—1713, 1713—1721) Калмыцкае ханства Дацка-нарвежская ун?я (у 1700 ? 1709—1720) Рэч Паспал?тая (у 1700—1705 ? 1709—1720) Курфюрства Саксон?я (у 1700—1706 ? 1709—1720) Малда?скае княства (у 1710—1713) Карале?ства Прус?я (у 1715—1720) Курфюрства Гановер (у 1715—1719)
Камандуючыя
Карл XII ? (у 1700—1718) Магнус Стэнбак ? Карл Густа? Рэншыльд Ульрыка Элеанора (у 1718—1720) Фрэдрык I (у 1720—1721) Фштэйн-Готарпск? ? В?льгельм III Аранск? (у 1700) Георг I (у 1719—1721) Стан?сла? Ляшчынск? ?ван Мазепа (у 1708—1709) ? Ф?л?п Ворл?к (у 1710—1713) Косць Гардз?енка Ахмед III Дэ?лет II Г?рай ? Пётр I Аляксандр Меншыка? Барыс Шарамеце? Фёдар Апракс?н А?густ II Фрэдэрык IV Петэр Тордэншэльд ?ван Мазепа (у 1700—1708) ?ван Скарападск? (у 1709—1721) Аюка Дзм?трый Кантэм?р Георг I (у 1715—1719) Фрыдрых В?льгельм I
С?лы бако?
Швецыя — 77—135 тыс. Асманская ?мперыя — 100—200 тыс. Рас?я — 170 тыс. Дан?я — 40 тыс. Рэч Паспал?тая ? Саксон?я — 170 тыс.
Страты
Швецыя — 175 тыс. Рас?я — 30 тыс. заб?тых Дан?я — 8 тыс. заб?тых Рэч Паспал?тая ? Саксон?я — 14-20 тыс.
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Па?ночная вайна (1700—1721) — вайна Маско?скай дзяржавы са Швецыяй за панаванне ва Усходняй Прыбалтыцы ? на Балтыйск?м моры.

Маско?ская дзяржава пачала вайну ? саюзе з Дан?яй ? Саксон?яй, ствары?шы гэтак званы Па?ночны саюз, як? распа?ся хутка пасля пачатку ваенных дзеяння? ? бы? адно?лены ? 1709 годзе пасля Палта?скай б?твы. На розных этапах вайны ? ёй прымал? ?дзел на баку Маско?скай дзяржавы — Вял?кабрытан?я, Гановер, Н?дэрланды, Прускае герцагства, Рэч Паспал?тая; на баку Швецы? — Вял?кабрытан?я, Гановер, Рэч Паспал?тая. Вайна завяршылася перамогай Маско?скай дзяржавы, што было засведчана падп?саннем у 1721 годзе Н?штацкага м?рнага дагавора. Па?ночная вайна з’я?ляецца важным момантам у г?сторы? Рас??, гало?най прычынай спроб мадэрн?зацы? Маско?скай дзяржавы ? пачатку 18 ст., часам змены балансу с?л ва Усходняй Е?ропе. Нягледзячы на неадназначнасць ацэнак Па?ночнай вайны, трэба прызнаць, што яна вывела Маско?скую дзяржаву на новы ?зровень разв?цця, ? хоць у вын?ку Рас?я не стала ? шэраг з ?ншым? е?рапейск?м? дзяржавам?, але набыла ? ?х вачах большае значэнне.

У ваеннай справе высокага ?зро?ню разв?цця дасягнула л?нейная тактыка бою. Выдзел??ся новы в?д пяхоты — грэнадзёры. К?раванне войскам ? флотам было аформлена ? цэнтрал?заваных органах, разв?валася ? арган?зацыйная структура войска, узмацн?лася роля рэзерву. У ходзе вайны ?вагу звярнул? супольныя ?згодненыя дзеянн? рас?йск?х арм?? ? флоту.

Перадумовы Па?ночнай вайны

Знешнепал?тычнае станов?шча Маско?скай дзяржавы ? XVII ст.

Пачатак 17 ст. у Маско?скай дзяржаве адзначаны Смутным часам, крайн?м унутраным ? знешн?м аслабленнем дзяржавы, чым скарыстал?ся Швецыя ? Рэч Паспал?тая. Пад пытаннем было само ?снаванне Маско?скай дзяржавы, Уладз?сла? Ваза бы? абраны маско?ск?м царом, паводле Сталбо?скага дагавора (1617) са Швецыяй Маско?ская дзяржава цалкам страц?ла земл? на ?збярэжжы Ф?нскага зал?ва, Рэч Паспал?тая, паводле Дэ?л?нскага перам?р’я (1618) вярнула сабе Смаленскую ? Северскую земл?. Тольк? ? 1634, пасля паражэння маско?ск?х войска? пад Смаленскам ? заключэння Паляна?скага м?рнага дагавора на ?мовах Дэ?л?нскага перам?р’я, бы? выкуплены ва Уладз?слава Вазы тытул цара маско?скага.

Маско?ская дзяржава спрабавала ?зяць рэванш падчас працяглых ? цяжк?х для ?с?х бако? война? з Рэччу Паспал?тай ? Швецыяй у 1650-1660-х, паводле Андруса?скага перам?р’я (1667) зно? атрымала Смаленск, а таксама авалодала левабярэжнай Укра?най ? К?евам. Але змян?ць умовы Сталбо?скага дагавора са Швецыяй не здолела. Швецыя была моцнай ваеннай дзяржавай, а с?л Маско?скай дзяржавы я?на бракавала, пагато? адначасова ?шла вайна з Рэччу Паспал?тай. У аднос?нах са Швецыяй у 2-й палове 17 ст. устанав?лася ра?навага.

Вайна 1650-1660-х гадо? падарвала не тольк? с?лы Рэчы Паспал?тай, але ? с?лы Маско?скай дзяржавы, поспех? якой цяжка л?чыць значным? ? пара?нанн? з выдаткаваным? рэсурсам?. Гэта бы? пералом у аднос?нах пам?ж гэтым? дзвюма дзяржавам?, абумо?лены ро?насцю с?л ? ная?насцю агульнай небяспек? — экспанс?? Асманскай ?мперы? ва Усходнюю Е?ропу, был? нават спробы скласц? антыасманск? саюз.

Тымчасова Маско?ская дзяржава штогод выплачвала буйныя сумы феадальным вярхам Крымскага ханства, аднак гэта не забяспечвала бяспеку па?днёвых межа?. Амаль кожны год з вясною крымск?я татары ?рывал?ся ? межы Маско?скай дзяржавы — зводз?л? ? палон насельн?цтва, быдла, зн?шчал? значныя матэрыяльныя рэсурсы, што сур’ёзна тармаз?ла разв?ццё прадукцыйных с?л, перашкаджала ?цягванню ? гаспадарчае абарачэнне найбольш урадл?вых глеб, разв?ццю земляробства ? жывёлагадо?л? на значнай ? самай урадл?вай частцы Маско?скай дзяржавы. Прыходз?лася, апроч штогадовых выплат у Крым, выдатко?ваць вял?к?я сродк? на рамонт ? буда?н?цтва абарончых пабудо? — ?засечных л?н?й?. Надзённыя патрэбы гаспадарчага разв?цця патрабавал? ад маско?скага ?рада рашучай барацьбы з крымск?м? татарам?, прыняцця эфекты?ных мер па забеспячэнн? бяспек? па?днёвых межа?, гэта ? сваю чаргу вяло да буйных сутыкнення? з Крымск?м ханствам ? Асманскай ?мперыяй, якая стаяла за ?м. Да таго ж бракавала ? рэсурса?, данск?я казак? захап?л? Азо? ? на працягу 2 гадо? трымал? яго, але маско?ск? цар Аляксей не змог выдаткаваць рэзерва? для падтрымк? ? казак? пак?нул? горад.

Ваенныя сутыкненн? з Крымск?м ханствам ? Асманскай ?мперыяй у 1670-1680-я гады, у тым л?ку ? саюзе з Рэччу Паспал?тай, А?стрыяй ? Венецыяй не прынесл? поспеха?, як?я магл? бы палепшыць паз?цы? Маско?скай дзяржавы на по?дн?. Тымчасова гэта бы? практычна першы стратэг?чны саюз Маско?скай дзяржавы з е?рапейск?м? кра?нам?, як? зва?ся Святым ? на карту была паста?лена рэпутацыя Маско?скай дзяржавы ? е?рапейскай пал?тыцы. З 1677 года Маско?ская дзяржава была ? стане вайны з Асманскай ?мперыяй, але два паходы на Крым, узначаленыя фаварытам Соф’? В. В. Гал?цыным, был? ня?далыя, прынесл? вял?к?я нягоды ? страты маско?скаму войску, наклал? негаты?нае адценне на ?сё к?раванне Соф’?. Аднак, менав?та на гэтым напрамку Маско?скай дзяржаве больш за ?сё был? неабходныя поспех?. У 1686 годзе ?жо пры малалетн?х царах ?ване ? Пятры з Рэччу Паспал?тай бы? нарэшце заключаны вечны м?р. Што падвышала шанцы спрыяльнага рашэння крымска-асманскага пытання.

Мэты ? задачы знешняй пал?тык? Пятра I, Вял?кае пасольства

З пачаткам самастойнага к?равання Пятра яго знешняя пал?тыка спачатку не мела вызначанага к?рунку ? вызначалася несуц?шнай акты?насцю ? м?туснёй у выбары аб’екта? прыкладання выс?лка? дзяржавы. Ён будуе карабл? ? Архангельску, з думкай ц? нельга праз Па?ночны ак?ян пракласц? шлях у К?тай ? ?ндыю. Потым гэтая думка набывае больш сур’ёзныя, рэальныя рысы, Пётр звярну? сваю дзейнасць да Касп?йскага мора, праз якое зручней мець гандлёвыя сувяз? са кра?нам? Аз??, на што да?но зазначал? маско?скаму ?раду, але ? гэтая думка не?забаве была адк?нутая маладым маско?ск?м царом. Нарэшце вострая дзяржа?ная неабходнасць, бачная ?с?м, ? парады фаварыта? прыводз?ць яго да думк?, што для нармальнага разв?цця ? м?жнароднага прэстыжу Маско?скай дзяржавы неабходна з поспехам завяршыць вайну з Асманскай ?мперыяй або хоць даб?цца прамежкавых поспеха? у гэтым напрамку.

Першы Азо?ск? паход

Аб’ектам прыкладання выс?лка?, з розных прычын, бы? абраны Азо?. Першы азо?ск? паход бы? распачаты ? 1695 годзе. Маско?ск?я войск? был? падзелены на тры частк?. 2 л?пеня 1695 корпус пад камандаваннем аднаго з фаварыта? Пятра — Патрыка Гардона, пача? абложныя работы. 5 л?пеня да яго далучыл?ся корпус Галав?на ? корпус ?ншага фаварыта — Франца Лефорта. 14 л?пеня был? ?зяты дзве вежы з працягнутым? пам?ж ?м? ланцугом, як?я заступал? выхад у мора рачным судам — гэта было фактычна адз?ным поспехам падчас гэтай кампан??. Был? зроблены дзве спробы штурму Азова (5 жн??ня ? 25 верасня), але крэпасць узяць не атрымалася. 20 кастрычн?ка 1695 года аблога была знята. Фактычна кампан?я скончылася паразай, гало?най прычынай якой было адсутнасць флоту, маско?скае войска не магло перашкаджаць забеспячэнню ? даста?цы падмацавання? да Азова з мора. Апроч таго, адсутнасць флоту, хоць бы рачнога, павял?чвала час даста?к? ваенных груза? да абложваючых. Адб?лася ? н?зкая ?нжынерная падрыхто?ка. Так? зыход кампан?? бы? ударам па прэстыжу Маско?скай дзяржавы, таму было вырашана рыхтаваць друг? азо?ск? паход.

Друг? Азо?ск? паход

Уз?мку 1696 у Варонежы ? нават у падмаско?ным Праабражэнск?м было разгорнута буда?н?цтва караблё?. Пабудаваныя ? Праабражэнск?м галеры ? разабраным в?дзе даста?лял?ся ? Варонеж, там зб?рал?ся ? спускал?ся на ваду. З А?стры? был? запрошаны ?нжынеры. Было рэарган?завана камандаванне войскам — на чале флоту паста?лены Ф. Лефорт, сухапутныя войск? аддадзеныя пад адз?нае камандаванне генерал?с?муса Шэ?на.

Новая кампан?я пачалася ? ма? 1696 года — 20 мая ? вусц? Дона казак? на галерах напал? на караван асманск?х грузавых судо?. У вын?ку был? зн?шчаны 2 галеры ? 9 малых судо?, а адно невял?кае судна захоплена. 27 мая маско?ск? флот выйша? у Азо?скае мора ? адрэза? Азо? ад крын?ц забеспячэння, а турэцкая флатыл?я, якая падышла, не адважылася ?ступ?ць у бой. 16 л?пеня был? завершаны падрыхто?чыя абложныя работы, пасля працяглага артылерыйскага абстрэлу — 19 л?пеня 1696, гарн?зон Азова зда?ся. Ужо да 23 л?пеня Пётр зацвердз?? план новых умацавання? азо?скай крэпасц?, якая была моцна пашкоджаная пры аблозе. Азо? не ме? зручнай гаван?, таму для баз?равання марскога флоту было вызначана зручнейшае месца ? 27 л?пеня 1696 заснаваны Таганрог.

Вял?кае пасольства

Асно?ным вын?кам азо?ск?х кампан?й, была дэманстрацыя на практыцы важнасц? артылеры? ? флоту для вядзення вайны ? адсталасць у гэтых пытаннях Маско?скай дзяржавы. Аднак, нягледзячы на поспех, па завяршэнн? кампан?? стала бачна я?ная нетрываласць дасягнутых вын?ка?. Без авалодання, прынамс?, Керчу, а лепш Крымам, бяспечны выхад у Чорнае мора бы? па-ранейшаму немагчымы, а па?днёвыя ?скра?ны Маско?скай дзяржавы па-ранейшаму был? ? небяспецы. Для ?трымання Азова ? разв?цц? поспеху неабходна было ?мацо?ваць флот, што было магчымым тольк? забеспячэнн? кра?ны спецыял?стам?, здольным? будаваць сучасныя марск?я карабл?. 20 кастрычн?ка 1696 года Баярская дума абвяшчае рашэнне аб неабходнасц? Маско?скай дзяржаве мець уласны марск? флот. Зацвярджаецца шырокая праграма караблебудавання — 52 (пазней 77) караблё?, для яе ф?нансавання ?водзяцца новыя пав?ннасц?. 22 л?стапада 1696 года абвяшчаецца ?каз аб адпра?цы дваран на навучанне за мяжу. Амаль адначасова пачынаецца падрыхто?ка да адпра?к? ? Е?ропу Вял?кага пасольства.

Вял?кае пасольства ? складзе 250 чалавек выехала з Масквы 9 сакав?ка 1697. Фармальна яго ?значальва? адм?рал Ф. Лефорт ? генерал Ф. Галав?н, але ? яго складзе ?нкогн?та нахадз??ся Пётр I. Перад гэтым пасольствам было паста?лена некальк? задач. А менав?та, падняць прэстыж Маско?скай дзяржавы ? Е?ропе паведамленням? аб перамозе ? Азо?ск?х паходах, заручыцца падтрымкай е?рапейск?х кра?н у барацьбе супраць Асманскай ?мперы? ? Крымскага ханства, каб з гэтай падтрымкай атрымаць па?ночнае ?збярэжжа Чорнага мора, а таксама запрас?ць на маско?скую службу замежных спецыял?ста?, замов?ць ? закуп?ць ваенныя матэрыялы, узбраенне. Акрамя пошука? саюзн?ка? у вайне з Асманскай ?мперыяй, Пётр пастав?? перад сабою задачу вывучэння караблебудавання ? мараходства ? Англ?? ? Н?дэрландах. Пасольства наведала Прус?ю, Рэч Паспал?тую, Францыю, Н?дэрланды, Англ?ю, А?стра-Венгрыю. Пётр I на працягу па?года працава? на верфях у Саардаме (8 дзён) ? Амстэрдаме. У студзен? 1698 года Пётр пераеха? у Англ?ю ? застава?ся там тры з паловай месяца, працуючы пераважна на верф? ? Дэптфардзе.

Падчас перамо? стала цалкам я?на, што магчымасцей для заключэння ? Е?ропе саюза для вайны з Асманскай ?мперыяй няма, бо асно?ныя е?рапейск?я дзяржавы рыхтавал?ся да г. зв. ?вайны за ?спанскую спадчыну?. У 1699 у чаканн? хуткай смерц? ?спанскага караля, ? вайны пам?ж А?стрыяй ? Францыяй, А?стрыя, Рэч Паспал?тая ? Венецыя, магчымыя саюзн?к? Маско?скай дзяржавы ? вайне супраць Асманскай ?мперы?, заключым? з ёй м?р. Гэта выключала магчымасць працягу паспяховай вайны з Асманскай ?мперыяй. У той жа час, правячыя колы Англ?? ? Н?дэрланда? — асно?ных прац??н?ка? Францы? ? вайне, якая мус?ла быць, ? ? як?х большую частку свайго замежнага падарожжа знаходз??ся Пётр, давал? зразумець, што будучая вайна ? Е?ропе дае магчымасць Маско?скай дзяржаве пачаць вайну са Швецыяй за земл? ? Прыбалтыцы, згубленыя па Сталбо?скаму дагавору, бо Швецыя не атрымае падтрымк? Францы?, адной з буйнейшых кра?н Е?ропы. Натуральна, Англ?я ? Н?дэрланды п?льнавал? свае ?нтарэсы, бо ? выпадку вайны з Маско?скай дзяржавай ? Швецыя, са сва?м моцным войскам ? флотам, не зможа аказаць дапамогу Францы?. Таксама, было дадзена зразумець, што Маско?ская дзяржава можа паспрабаваць прыцягнуць для мэт войны з Швецыяй Рэч Паспал?тую ? Дан?ю, у як?х был? сур’ёзныя супярэчнасц? з Швецыяй у Прыбалтыцы. Дацк? пасол Па?ль Гейнс з прапановай ваеннага саюза супраць Швецы? з 1697 года знаходз??ся ? Маскве. Я?на, што такое меркаванне падтрымл?вал? ? гало?ныя фаварыты Пятра — жэневец, як? кал?сьц? служы? у войску Н?дэрланда?, Франц Лефорт ? шатландзец-якаб?т Патрык Гардон. Патрык Гордан ме? вял?к? давер у караля Англ??, як? прапано?ва? яму нават быць паслом Англ?? ? Маско?скай дзяржаве, а таксама бы? звязаны з некаторым? н?дэрландск?м? фам?л?ям?.

На е?рапейск?х наз?ральн?ка? Пётр зраб?? уражанне дапытл?вага, але ва?каватага чалавека, зац?ка?ленага пераважна рамёствам?, прыкладным? ведам? ? разнастайным? дз?вам?, але нядосыць разв?тога, каб ц?кав?цца ?стотным? плыням? е?рапейскага пал?тычнага ? культурнага жыцця. Пётр, насупраць, бы? уражаны ?бачаным? ? Е?ропе, дасягненням? навук?, культуры ? тэхн?к?, сапра?дным? плыням? вял?кай е?рапейскай пал?тык? аб як?х ён раней не веда?. Першапачатковая мэта Вял?кага пасольства не была дасягнутая — Маско?ская дзяржава не знайшла саюзн?ка? для вайны з Асманскай ?мперыяй, але супрацо?н?к? пасольства, у тым л?ку сам Пётр, займал?ся закупам збро?, рознага карабельнага ? ?ншага абсталявання, найманнем ваенных, вучоных, рамесн?ка?. Асно?ным вын?кам Вял?кага пасольства стала тое, што ? Маско?скай дзяржавы, а дакладней у яе маладога цара, з’яв?лася новая мэта — вайна са Швецыяй, для таго каб ?прасекчы акно? у цыв?л?заваную Е?ропу, удзельн?чаць у вял?кай е?рапейскай пал?тыцы.

Прычыны Па?ночнай вайны, стварэнне Па?ночнага саюза

Пашырана меркаванне, што прычынам? Па?ночнай вайны было жаданне Маско?скай дзяржавы вярнуць свае ?ладанн? ? Прыбалтыцы, страчаныя паводле Сталбо?скага дагавора 1617 года, ? яе заклапочанасць з прычыны далейшага ?змацнення Швецы?, якая н?бы склала два антымаско?ск?я дагаворы з Англ?яй (4(14) мая 1698) ? Н?дэрландам? (13(23) студзеня 1700).

Першае цяжка прызнаць аб’екты?ным, бо аф?цыйнай прычынай Па?ночнай вайны был? абвешчаны не тэрытарыяльныя рознагалосс?, а абраза Вял?кага пасольства, якая н?бы мела месца ? Рызе — прычына надуманая, якая хутчэй можа гаварыць аб адсутнасц? сур’ёзных супярэчнасцей пам?ж бакам?. Таксама ? другое, бо яшчэ Карл XI ?мкну?ся ?сталяваць з Масквой добразычл?выя аднос?ны, напрыклад, улетку 1697 года, кал? Маско?ская дзяржава ваявала за Азо?, Швецыя падарыла 300 гармат, з ?х 150 3-фунтовых ? стольк? ж 3,5-фунтовых — меней 100 з падораных гармат был? даста?лены ? Но?гарад ужо пры Карлу XII, у 1699 годзе. Тым жа часам праз на?гародскага ваяводу Ф. М. Апракс?на шведскаму л?цейшчыку Эрэнкрэйцу было заказана яшчэ 280 гармат.

Яшчэ адной прычынай Па?ночнай вайны часта называюць неабходнасць Маско?скай дзяржавы ? выхадзе да мора для прамых сувязя? ? гандлю з кра?нам? Заходняй Е?ропы. Але незразумела, з як?м? кра?нам? Маско?ская дзяржава зб?ралася мець прамыя сувяз? праз Балтыйскае мора, бо ? тыя часы яго ?збярэжжа ? асно?ным належала Швецы? ? Рэчы Паспал?тай, з як?м? Маско?ская дзяржава мела працяглыя сухапутныя межы. З Англ?яй ? Н?дэрландам?, як?я прапануюцца як асно?ныя перспекты?ныя гандлёвыя партнёры, весц? прамы гандаль праз Балтыйскае мора было цяжка, бо Дан?я трымала ? сва?х руках прал?? Зунд ? зб?рала з праходзячых караблё? вял?к?я мыты (гл. ru:Зундская пошлина). У той жа час, у Маско?скай дзяржавы бы? вядомы з пач. 15 ст. шлях прамых сувязя? з Заходняй Е?ропай праз Белае мора. Гэты шлях давол? ?нтэнс??на выкарысто?ва?ся ? кан. 17 — пач. 18 ст., у тым л?ку англ?чанам? ? галандцам?, ? пасля замежныя гандляры не спяшал?ся пераарыентавацца на Пецярбург — у 1703 годзе туды зайшло тольк? 1 замежнае судна. У той час, як у Архангельск у 1715—230 судо?. Маско?ск? ?рад з 1716 года ?вё? шэраг забаронных мер на гандаль праз Архангельск, каб прымус?ць замежных гандляро? ? ?ласных купцо? да гандлю праз Пецярбург, для гэтага был? ?ведзены падвышаныя мыты для Архангельскага порту ? забарона на ?воз у Архангельск тавара? звыш уласных патрэбнасцей горада, гэтыя меры прывял? да часовага скарачэння агульных аб’ёма? знешняга гандлю ? Маско?скай дзяржаве. Нават пасля канца Па?ночнай вайны, ужо ? 1722, у Пецярбург прыйшло тольк? 116 судо?, а ? Архангельск у 1724 — тольк? 19. Пра?да, у 1725 у Пецярбург прыйшло ?жо 914 судо?, але архангельск? гандаль бы? по?насцю падушаны, а забаронныя меры супраць яго был? скасаваны тольк? ? 1762.

Справа не ? месцы выхаду да мора, а ? тых выс?лках, як?я Маско?ская дзяржава прыкладала або не прыкладала да разв?цця свайго знешняга гандлю. Выхад да Балтыйскага мора бы? у Маско?скай дзяржавы пры ?ване III, Вас?л?ю III ? ?ване IV, аднак цяжка назваць выкарыстанне гэтага выхаду ? ?х час акты?ным. Так?м чынам, складана л?чыць, што Па?ночная вайна была абумо?лена прычынам?, аб’екты?на выспелым? ?нутры Маско?скай дзяржавы, хутчэй гэтыя прычыны можна л?чыць вын?кам знаходжання Пятра I у Е?ропе падчас Вял?кага пасольства.

Вял?кае пасольства для Пятра было перарвана паведамленнем аб стралецк?м бунце, цар рашы? вярнуцца ? Маскву. Па дарозе Пётр пазна? аб пада?ленн? бунту, а 31 л?пеня ? Раве-Рускай сустрэ?ся з курфюрстам саксонск?м ? каралём Рэчы Паспал?тай А?густам. Сустрэча працягвалася тры дн?, падчас яе была дасягнутая папярэдняя дамо?ленасць аб стварэнн? саюза супраць Швецы?. 25 жн??ня 1698 года Пётр прыбы? у Маскву. Не?забаве пачал?ся няпростыя перамовы з Дан?яй ? Саксон?яй аб умовах саюза супраць Швецы?, асно?ная складанасць як?х был? ? тым, што Дан?я ? Саксон?я не тольк? жадал? войны са Швецыяй, але ? баял?ся ?змацнення Масквы ? выпадку перамог?. Яны жадал? выкарыстаць, па магчымасц?, с?лы Маско?скай дзяржавы, але зраб?ць гэта як мага танней для сябе ва ?с?х аднос?нах.

24 жн??ня 1699 года бы? заключаны ваенны саюз з Дан?яй, пасол якой Па?ль Гейнс знаходз??ся з гэтай мэтай у Маскве з 1697 года, дагавор прадугледжва? удзел Саксон??. На працягу восен? 1699 года праходз?л? перамовы аб саюзе з паслам? А?густа, у вын?ку 11 л?стапада 1699 года бы? заключаны саюзны дагавор Пятра I з Саксон?яй, але Рэч Паспал?тая ? гэтым саюзе не ?дзельн?чала. Паводле ?мо? дагавора? Маско?ская дзяржава абавязвалася ?ступ?ць у ?нгерманландыю ? Карэл?ю адразу па заключэнн? м?ру з Асманскай ?мперыяй, але не пазней як у красав?ку 1700 года, а А?густ мус?? пачаць вайну супраць Швецы? ? Л?вон?? с?лам? саксонск?х войска?. У красав?ку 1700 ва ?мовы дагавора? бы? уключаны пункт аб незаключэнн? саюзн?кам? сепаратнага м?ру са Швецыяй.

Ход Па?ночнай вайны: ваенныя дзеянн?, агляд пал?тычных падзей

Пачатак кампан??, б?тва пры Нарве

Вырашы?шы пачаць вайну са Швецыяй, Пётр I не вельм? добра ацан?? магчымасц? Маско?скай дзяржавы, якая пасля расфарм?равання стралецк?х палко? фактычна засталася без войска. Два палк? былых пацешных, полк Лефорта, некальк? палко? ??ншаземнага строю?, як?я был? распушчаны па дамах, ? дваранскае апалчэнне — усё, што ме? Пётр I. Давялося тэрм?нова ствараць новае войска, 17 л?стапада 1699 бы? абвешчаны набор 25 новых палко?, падзеленых на 3 дыв?з??, шляхам набору ?датачных? людзей, ад вызначанай колькасц? дваро?, а таксама наймання вольных людзей. Першыя дзве дыв?з?? (Галав?на ? Вейдэ) был? цалкам сфарм?раваныя да сярэдз?ны чэрвеня 1700 года.

Першыя ваенныя дзеянн? распачала Саксон?я, у лютым 1700 саксонскае войска падышла да межа? шведскай Л?вон?? ? стала лагерам на беразе Заходняй Дзв?ны насупраць Рыг?. Аблога Рыг? праводз?лася с?лам? 7 тыс. саксонск?х войска?. Дан?я ? сакав?ку 1700 нак?равала свае войск? колькасцю 16 тыс. у Гольштэйн-Гатторп ? 20 сакав?ка пачала аблогу горада Тэн?нга.

Аднак Маско?ская дзяржава ?сё яшчэ чакала м?ру з Асманскай ?мперыяй, як? бы? заключаны ? Стамбуле тольк? 13 л?пеня 1700. Умовам? гэтага м?рнага дагавора замацо?вал?ся вын?к? азо?ск?х пахода?, забяспечва?ся нейтрал?тэт Асманскай ?мперы?. Да Маско?скай дзяржавы адышо? Азо? з прылеглым? тэрыторыям?, адмянял?ся штогадовыя плацяжы крымскаму хану, л?кв?давал?ся асманск?я крэпасц? ? Падняпро?е. Аб заключэнн? м?ру ? Маскве стала вядома 18 жн??ня ? з нагоды яго бы? дадзены вял?к? феерверк, святкавал? набыццё Азова. Наступным днём — 19 жн??ня, была абвешчана вайна Швецы?. 22 жн??ня маско?скае войска разам ?рэгулярным? фарм?раванням?, агульнай колькасцю да 40 тыс. чалавек, у той жа дзень высунулася да Нарвы, узя?шы якую Пётр мог пагражаць Л?вон?? ? Эстлянды?. Тольк? да канца верасня войска дайшло да Нарвы, тольк? ? канцы кастрычн?ка пача?ся абстрэл горада.

Тымчасова Карл XII высадз?? дэсант у Дан?? ? 4 жн??ня 1700 падышо? Капенгагена, прымус??шы датчан да сепаратнага м?ру заключанага 18 жн??ня. Затым Карл XII з 8 тыс. войскам высадз??ся Пернаве ? нак?рава?ся на дапамогу абложанай Нарве. У ноч з 17 на 18 л?стапада руск?я пазнал?, што Карл XII набл?жаецца да Нарвы. Пётр з’еха? з лагера, пак?ну?шы камандаванне дэ Кроа. Шведскае войска, стомленая ? галодная, разб?ла без вял?к?х выс?лка? 40-тысячнае войска Маско?скай дзяржавы. Прычынам? паражэння был?: слабасць артылеры?, недастатковая баявая вывучка войска, н?зкая баяздольнасць кавалеры? ? тая акал?чнасць, што значную частку камандавання складал? ?ншаземцы, як?х салдаты не разумел? ? часта проста ненав?дзел?. Нягледзячы на ?мелыя дзеянн? асобных частак, як?я застал?ся з дарэформавых часо?, маско?скае войска страц?ла ?сю артылерыю, пазбав?лася значных запаса? боепрыпаса? ? рыштунку, панесла значныя страты. На працягу ?сёй гэтай кампан?? Пётр паказва? сваю няздольнасць як палкаводца, а пад канец ? маладушнасць, чым сур’ёзна сапсава? сваю рэпутацыю. Параза пад Нарвай рэзка пагоршыла знешнепал?тычнае станов?шча Маско?скай дзяржавы ? стварыла пагрозу ?варвання шведа? у цэнтральныя яго раёны.

Ад б?твы пры Нарве да б?твы пад Палтавай

Пасля Нарвы Карла XII бы? перад выбарам — ?сц? ? глыб Маско?скай дзяржавы, маючы за сп?най саксонскае войска, значна больш баяздольнае, чым маско?скае, альбо ?сц? супраць А?густа. Карл XII выбра? апошняе, рашы? разб?ць гало?нага, як ён л?чы?, прац??н?ка. 20 л?пеня 1701 Карл здымае аблогу Рыг?, саксонск?я войск? адыходзяць на захад. За перыяд з л?пеня 1701 па 1704 Карл разб?вае войск? А?густа ? прымушае яго збегчы ? Саксон?ю ? студзен? 1704. Каралём Рэчы Паспал?тай пры падтрымцы Швецы? аб?раецца Стан?сла? Ляшчынск?, ? з гэтага часу Рэч Паспал?тая станов?цца саюзн?цай Швецы? ? вайне з Маско?скай дзяржавай. У жн??н? 1706 Карл XII ужо ?варва?ся ? Саксон?ю, дзе шведскае войска атрымала перамогу ? б?тве пры Фра?штадце. 24 верасня 1706 А?густ заключы? са Швецыяй Альтранштэцк? м?р, адмов??ся ад саюза з Маско?скай дзяржавай ? ад стальцо? Рэчы Паспал?тай.

Маско?ск? ?рад выкарыста? атрыманую перадышку. Пётр адышо? ад к?равання войскам ? тым самым дасягну? падвойнага эфекту — да? волю дзеяння? больш адораным, чым ён сам, палкаводцам ? вызвал??ся для працы ?нутры кра?ны, дзе сапра?ды бы? добрым арган?затарам. Уз?мку 1700—1701 гадо? цар пача? рэарган?зацыю войска, прамысловасц? ? дзяржавы. (Гл. падр. Рэформы ? Рас??, пачатак 18 ст.) Вын?к? гэтай дзейнасц? пачал? адб?вацца вельм? хутка, з канца 1701 маско?скае войска стала атрымл?ваць перамог? над часткам? шведскай арм??. Б. П. Шарамецье?, карыстаючыся перавагай сва?х с?л, нанёс паражэнне Шл?пенбаху пры Эрэстферы, прычым страты шведа? утрая перавышал? страты маско?скага войска.

У л?пен? 1702 Шарамецье? зно? нанёс моцную паражэнне Шл?пенбаху пры Гумельсгофе ? заня? гарады Ям ? Капор’е. Тады жа маско?ск?я войск? ? вусце Па?ночнай Дзв?ны атрымал? першую марскую перамогу над шведам?. Гэтыя перамог? был? здабыты без удзелу Пятра. Адным з прычын гэтых перамог бы? забарона Карла на пасылку ? Л?вон?ю ? Эстляндыю свежых падмацавання?. У жн??н? 1702 руск?я выцесн?л? шведа? з Ладажскага возера ? раёна рак? ?жоры. Увосень 1702 сам цар узя? шведскую крэпасць Нотэбург на Няве, на месцы кол?шняга на?гародскага Арэшка, ?, аднав??шы ?мацаванн?, назва? Шл?сельбургам. У красав?ку 1703 пасля артылерыйскага абстрэлу здалася крэпасць Н?еншанц на рацэ Ахце, якая ?падае ? Няву ? самога вусця. 16 мая 1703 года была закладзена Петрапа?ла?ская крэпасць — умацаваны выхад да мора, а пад яе сценам? заснаваны горад Санкт-Пецярбург.

На верфях Св?ры ? Ладажскага возера тэрм?нова будавал?ся карабл?, у тым жа 1703 яны был? спушчаны на ваду. Увосень 1703 был? пачаты працы на востраве Котл?н для пабудовы марской крэпасц? Краншлота, гэтая крэпасць мус?ла стаць базай для маско?скага Балтыйскага флоту. У 1704 была ?зятая шведская крэпасць Дэрпт, што дазвол?ла перак?нуць войск? пад зно? абложаную Нарву. У гэты раз тактыка была ?ншая, Нарва была пазба?лена дапамог? з мора. Пры артабстрэле найважнейшую ролю грал? батарэ? за ракой, амаль недасягальныя для шведа?. Праломы был? праб?ты ?сяго за тыдзень, ? 9 жн??ня тры калоны абложн?ка? (1600 чалавек) пайшл? на прыступ. Бой до?жы?ся 45 хв?л?н ? скончы?ся ?цёкам? шведа? з паз?цый — горад бы? узяты. Не?забаве маско?ск?я войск? авалодал? ? ?вангорадам. У канчатковым рахунку, да канца 1704 у руках Маско?скай дзяржавы апынулася практычна ?ся тэрыторыя Л?флянды? ? Эстлянды?. У руках шведа? застал?ся тольк? чатыры буйныя гарады: Рыга, Рэвель, Перна? ? Выбарг. Так?м чынам, бы? не тольк? адчынены выхад да Балтыйскага мора, але гэты выхад бы? значна абаронены з мора ? сушы.

Скончы?шы з Саксон?яй, Карл XII у верасн? 1707 рушы? супраць маско?скага войска. Пётр загада? не прымаць генеральнай б?твы з непрыяцелем на тэрыторы? Рэчы Паспал?тай, шкодзячы пры кожным зручным выпадку, асабл?ва пры пераправах праз рэк?, зн?шчаючы гарады ? вёск? па дарозе, каб не пак?даць базы для шведа?. Маско?скае камандаванне знаходз?лася ? цяжк?м станов?шчы, бо Карл падо?гу спыня?ся ? было невядома, куды ён рушыць далей. У адз?н час даводз?лася ?мацо?ваць Маскву ? Пецярбург. Пётр заста?ся без саюзн?ка? ? спрабава? заключыць са шведам? м?р. Аднак гэтаму перашкаджала не тольк? катэгарычная адмова Швецы? прызнаць за Масквой земл? на ?збярэжжы Ф?нскага зал?ва, але ? паз?цыя Англ?? ? яе саюзн?ка?. Яны асцерагал?ся, што ? выпадку заканчэння Па?ночнай вайны Швецыя можа ?мяшацца ? вайну за ?спанскую спадчыну на баку Францы?.

Карл XII у студзен? 1708 авалода? Гроднам, а ?летку заня? М?нск ? да? бой маско?скай арм?? каля Гало?чына, пасля якога руск?я адышл? пад Смаленск. Заня?шы Маг?лё?, куды да яго на злучэнне з-пад Рыг? ?шо? 16-тысячны корпус Левенгаупта, Карл не ста? чакаць Левенгаупта ? пайшо? да Мсц?слава, нак?ро?ваючыся да Масквы, праз лясы ? балоты, па спустошаным руск?м? края. Перадавыя частк? яго войска 10 верасня был? паб?ты М. М. Гал?цыным каля сяла Добрага, а 20-21 верасня — каля вёск? Рае?ка. Шведы панесл? значныя страты — да 5 тыс. заб?тым?. Насуперак радам сва?х генерала? Карл не вярну?ся ? Маг?лё? для злучэння з Левенгауптам, а нак?рава?ся на Укра?ну, разл?чваючы на дапамогу гетмана ?. Мазепы, пра здраду якога Пётр яшчэ не веда?, а таксама на крымск?х татара?. Левенгаупт са сва?м корпусам застава?ся ззаду Карла ? вымушаны бы? даганяць. Гэтым скарыста?ся Пётр, 28 верасня нагна?шы Левенгаупта ? разграм??шы ? б?тве пры вёсцы Лясной, на рацэ Сож. Шведы страц?л? 10 тыс. чалавек, усю артылерыю ? гало?нае — усе запасы, як?я был? вельм? важныя для Карла.

На Укра?не Карл не атрыма? таго аб’ёму падтрымк?, на як? разл?чва?: Мазепа прывё? да яго не больш 4 тыс. чалавек. Харчы, як?я Мазепа абяца? Карлу, был? зн?шчаны маско?ск?м? драгунам?, бо пазна?шы пра здраду Мазепы, Пётр I загада? зн?шчыць усе запасы, як?я той сабра? на Чарн?га?шчыне. Пераправ??шыся праз Дзясну, Карл XII злучы?ся з астаткам? войска? Левенгаупта ? размясц?? сваё войска на по?начы Палта?скай губерн?. Тымчасова, у л?стападзе, маско?ск?я войск? размясц?л?ся на з?мовыя кватэры непадалёк ад шведа? у мястэчку Лябедз?на. Некальк? маско?ск?х атрада? размясц?лася ? Вепрыка, М?ргарада, Палтавы ? Нежына.

Бл?жэйшай мэтай Карла было авалоданне Белгарадам, як? ? то час з’я?ля?ся важным дарожным вузлом на по?дн? Маско?скай дзяржавы. Аднак кал? ён у снежн? рушы? да Белгарада, то сустрэ? моцнае супрац??ленне ? Вепрыку. Гэтая крэпасць была ?зятая шведам?, але час бы? страчаны ? яны вярнул?ся на з?мовыя кватэры. У канцы студзеня Карл распача? другую спробу авалодання Белгарадам, але гэтаму перашкодз?ла рапто?ная адл?га (хоць з?ма 1709 была вельм? марознай). Частка шведскага войска з прычыны недахопу кватэр размясц?лася б?ваком у стэпе. Да вясны 1709 станов?шча шведскага войска стала крытычным: баявыя запасы вычарпал?ся, а надзе? на сур’ёзную падтрымку ва Укра?не не апра?дал?ся. Асманская ?мперыя ? крымск?я татары адмов?л?ся прыняць удзел у вайне на тым ц? ?ншым баку.

Прытрымл?ваючыся рады Мазепы, як? сцвярджа?, што ? Палтаве яны знойдуць харчаванне ? вял?к?я запасы рыштунку, Карл рашы? аблажыць Палтаву. Да таго ж асно?ны план Карла склада?ся ? тым, каб прымус?ць Пятра паспяшацца на ратунак палта?скаму гарн?зону ? прыняць генеральную б?тву. Як справядл?ва меркава? шведск? кароль, выправ?ць станов?шча магла тольк? перамога ? вырашальнай б?тве ? хутк?м часе. Такую перамогу Карл спадзява?ся атрымаць у Палтавы.

30 красав?ка 1709 шведск?я войск? пачал? аблогу Палтавы. Яе гарн?зон у складзе 4200 салдат ? 2600 узброеных гараджан пад к?ра?н?цтвам палко?н?ка А. Кел?на паспяхова адб?? шэраг штурма?. У канцы мая да Палтавы падышл? гало?ныя с?лы маско?скага войска на чале з Пятром, яны размясц?л?ся на проц?леглым ад Палтавы, левым беразе, рак? Ворсклы. Пасля таго як 16 чэрвеня на ваеннай радзе Пётр рашы?ся на генеральную б?тву, у гэты жа дзень перадавы атрад маско?ск?х войска? фарс?рава? Ворсклу па?ночней Палтавы, у вёск? Пятро?ка, забяспечы?шы магчымасць пераправы ?сяго войска.

19 чэрвеня гало?ныя с?лы маско?ск?х войска? здзейсн?л? марш да пераправы ? на наступны дзень перайшл? Ворсклу. Пётр размясц?? войска лагерам у вёск? Сямёна?ка, а 25 чэрвеня перадыслацырава? яшчэ па?днёвей, заня?шы паз?цыю ? пяц? к?ламетрах ад Палтавы, у вёск? Яка?цы. Перад пачаткам б?твы маско?скае войска нал?чвала 42 тыс. салдат ? 72 гарматы. Карл XII ме? 35 тыс. салдат ? 32 гарматы. Зарады шведскай артылеры? был? амаль по?насцю вычарпаныя за дн? аблог? Палтавы. 26 чэрвеня руск?я пачал? будаваць перадавую паз?цыю. Было збудавана дзесяць рэдута?, як?я занял? два батальёна пяхоты. Ззаду рэдута? нахадз?л?ся 17 кавалерыйск?х палко? пад камандаваннем А. Д. Меншыкава. Карл XII, пазна?шы, што руск?я чакаюць прыбыцц? да 29 чэрвеня новых падмацавання?, рашы? атакаваць войск? Пятра да гэтага часу. Паранены на рэкагнасцыро?цы 17 чэрвеня, кароль перада? камандаванне фельдмаршалу К. Г. Рэншыльду, як? атрыма? у сваё распараджэнне 20 тыс. салдат. Каля 10 тыс. чалавек, у тым л?ку ?кра?нск?я казак? Мазепы, застал?ся ? лагеры пад Палтавай.

У дзве гадз?ны ночы 27 чэрвеня шведская пяхота чатырма калонам? рушыла на маско?ск?я рэдуты, за ёй ?шло шэсць конных калон. Пасля ?партага двухгадз?ннага бою шведам атрымалася авалодаць тольк? двума перадавым? рэдутам?. Рэншыльд зраб?? перагрупо?ку войска?, ?мкнучыся абыйсц? рэдуты злева. Пры гэтым шэсць правафланговых батальёна? ? некальк? эскадрона? генерала? Шл?пенбаха ? Роса адарвал?ся ад гало?ных с?л шведа?, трап?л? ? лес па?ночней Палтавы, дзе был? паб?ты кавалерыяй Меншыкава. Прадзёршыся праз рэдуты, асно?ная частка шведа? трап?ла пад моцны артылерыйск? ? ружэйны агонь з маско?скага лагера ? ? бязладз?цы адышла ? Будышчанск? лес. Каля шасц? гадз?н ран?цы Пётр выве? войска з лагера ? пашыхтава? яго ? дзве л?н??, маючы ? цэнтры пяхоту, на правым флангу кавалерыю Меншыкава, а на левым — кавалерыю генерала Р. Х. Бо?ра. У лагеры бы? пак?нуты рэзерв з дзевяц? пяхотных батальёна?.

Рэншыльд пашыхтава? шведа? насупраць маско?скага войска. У дзевяць гадз?н пача?ся рукапашны бой, руская кавалерыя стала ахопл?ваць фланг? прац??н?ка. Пад нац?скам пра?зыходячых с?л шведы пачал? адступленне, якое пера?тварылася да 11 гадз?ны ва ?цёк?. Конн?ца Меншыкава пераследавала ?цекачо? да Перавалочны на беразе Дняпра, дзе было палонена каля 16 тыс. шведа?. У самой б?тве шведы страц?л? звыш 11 тыс. салдат. Страты руск?х па аф?цыйных дадзеных склал? 1345 чалавек заб?тым? ? 3290 параненым?.

У вын?ку Палта?скай б?твы шведскае сухапутнае войска перастала ?снаваць. Сам Карл з Мазепай схава?ся на тэрыторы? Асманскай ?мперы?. Ваенная магутнасць Швецы? была падарвана ? ? Па?ночнай вайне адбы?ся пералом. Пасля нарвскай б?твы (1700) ? Заходняй Е?ропе Пятра высмейвал?; зараз жа яго рэпутацыя палепшылася. Следствам Палтавы было адна?ленне саюза з Маско?скай дзяржавай у вайне са Швецыяй з боку Дан??, Саксон?? ? Рэчы Паспал?тай, далучэнне да гэтага саюза Прус?? ? Гановера. Хоць пазней занепакоенасць гэтых кра?н Маско?скай гегемон?яй у рэг?ёне прывядзе да астуджэння аднос?н пам?ж ?м?. Рас?я зраб?лася гегемонам Па?ночнай Е?ропы.

Ваенныя дзеянн? зно? был? перанесены ? Прыбалтыку. У 1710 был? ?зяты Выбарг, Рыга ? Рэвель. Маско?ская дзяржава цвёрда абгрунтавалася ? Прыбалтыцы. Тымчасова Карл XII даб??ся ад Асманскай ?мперы? пры пасрэдн?цтве Францы? ? А?стры? абвяшчэння вайны Маско?скай дзяржаве, што ? адбылося 20 л?стапада 1710 года.

Маско?скае войска на чале з Б. П. Шарамецевым са згоды малда?скага гаспадара Канцем?ра пераправ?лася праз Днестр ? нак?равалася на ?сакчу для пераправы праз Дунай, але потым звярнула на Ясы, куды 25 чэрвеня падышло войска пад камандаваннем Пятра. Асманскае войска пад камандаваннем Баталджы-пашы пераправ?лася праз Дунай ? разам з войскам крымскага хана Да?лет-Г?рэя рушыла ?верх па Пруце да Яс, а потым атачыла маско?скае войска ? мястэчка Новыя Стан?лешц? дзе тое размяшчалася ?мацаваным лагерам, хутка яго станов?шча стала цяжк?м з-за праблем з харчаваннем ? вадой. (Гл.падр. Пруцк? паход) Праз вял?к?я падарунк? вял?каму в?з?ру руск?м атрымалася заключыць Пруцк? дагавор, па ?мовах якога Асманскай ?мперы? вярта?ся Азо? з прылеглай тэрыторыяй, а Маско?ская дзяржава абавязвалася зрыць умацаванн? на Дняпры ? Доне, у т.л. Таганрогскую крэпасць. Апроч гэтага, Пётр абавязва?ся не ?мешвацца ? справы Рэчы Паспал?тай ? дава? Карлу XII пропуск у Швецыю. Так?м чынам, узмацняючыся на Балтыйск?м моры ? ? агульнае?рапейск?х аднос?нах Маско?ская дзяржава губляе на по?дн? бераг мора, да заваёвы ? ?мацаванню якога яно так упарта ?мкну?ся ? прыклала стольк? выс?лка?. У цэлым ня?дача ? Пруцк?м паходзе абышлася м?н?мумам страт. Асманская ?мперыя яшчэ двойчы (у канцы 1711 ? ? канцы 1712) аб’я?ляла вайну Маско?скай дзяржаве, ? тольк? ? 1713 бы? падп?саны Адрыянопальск? м?р, як? пацвердз?? умовы м?ру на Пруце.

Ваенныя дзеянн? на Балтыйск?м моры, завяршэнне вайны

Швецыя хоць ? была разгромлена на сушы, але працягвала панаваць на Балтыйск?м моры. Па?ночная вайна хоць ? працягвалася яшчэ 10 гадо? пасля Пруцкага паходу, але ваенныя дзеянн? ?шл? млява. У кан. 1712 Пётр I, на чале злучаных руска-дацка-саксонск?х с?л пры Фрыдрыхштадце разб?? 16-тысячнае войска Стэнбока, як? пасля таго, бы?шы аблжожаным у крэпасц? Тэненген, зда?ся. Па?ночная вайна, распачатая на сушы, канчалася на моры. Уступ?? у акты?ныя ваенныя дзеянне пабудаваны Пятром руск? Балтыйск? флот, руск?я войск? ваявал? ? Ф?нлянды? ? па?ночнай Герман??.

У 1712 ? 1713 гг. руск?я са сва?м? саюзн?кам?, саксонцам? ? датчанам?, працягвал? выц?скаць шведа? з Памеран??. У тым жа 1713, у пачатку мая, галерны флот руск?, як? склада?ся з 200 судо?, выйша? з Пецярбурга ? мора пад начальствам генерал-адм?рала Апракс?на, а сам цар бы? на чале частк? флоту ? званн? контр-адм?рала. Гельс?нгфорс ? гало?ны горад шведскай Ф?нлянды? Аба был? ?зяты, аба?ская б?бл?ятэка перасланая ? Пецярбург. Шведы адыходз?л? ва ?нутраныя вобласц? Ф?нлянды?, але Апракс?н ?шо? за ?м? па пятах ? нанёс паражэнне пры Тамерсфорсе, заня? амаль усю Ф?нляндыю.

Гангутскае сражэнне. Гравюра Ма?рык?я Бакуа

У 25 л?пеня 1714 руск? флот разб?? шведск? пры Гангуце, бы? заняты востра? Аланд. Шведы сцягнул? ?се войск?, як?я змагл? сабраць, для абароны Стакгольма, пам?ж як?м ? Аландам тольк? 15 м?ль. Заняццем Нейшлота кончана заваёва Ф?нлянды?. Маско?ская дзяржава ?сё больш ? больш умацо?ва?ся на ?сходн?х берагах Балтыйскага мора, а Карл знаходз??ся ? Стамбуле стараючыся зно? падняць Асманскую ?мперыю супраць Маско?скай дзяржавы. Тольк? ? л?стападзе 1714 года Карл, прабра?шыся праз Венгрыю ? Герман?ю, з’я?ляецца ? Штральзунду, абложаным саюзн?кам?. З’я?ленне караля падымае дух шведск?х войска?, але змян?ць штосьц? ?жо немагчыма.

Маско?ская дзяржава, Англ?я, Гановер, Н?дэрланды ? Дан?я ствараюць саюз нак?раваны супраць Швецы?. Але аб’яднаны флот саюза не ?дзе далей ваенных дэманстрацый, бо Англ?я ? Н?дэрланды не был? зац?ка?лены ? по?най паразе Швецы?. Гэта прывяло да распаду саюза ? заключэння Маско?скай дзяржавай дагавора аб дружбе з Францыяй ? да акты?ных ваенных дзеяння? супраць Швецы?. У 1715 саюзн?кам? бы? захоплены Штральзунд, а ? наступным 1716 шведы страц?л? ? апошняе сваё валоданне ? Герман?? — В?смар.

Захопленыя падчас бою ля вострава Грэнгам 4 шведск?я фрэгаты даста?лены ? Пецярбург

У 1718 на Аландск?х астравах пачал?ся перамовы Швецы? з Маско?скай дзяржавай аб м?ры, але не?забаве, пасля згубы ? канцы 1718 года, пры аблозе крэпасц? ? Нарвег??, Карла XII, перамовы был? перарваны (восень 1719).

У 1719—1720 руск? флот атрыма? новыя перамог? над шведам?, руск?я карабл? дзейн?чал? каля бераго? Швецы?, высаджваючы там дэсанты. Флот з 30 караблё?, 130 галер ? 100 меншых судо?, бы? адпра?лены да бераго? Швецы?, пасаджаныя на ?х войск? высадз?л?ся пабл?зу стал?цы ? зн?шчыл? 2 гарады, 130 вёсак, 40 млыно? ? некальк? жалезаробчых завода?. 27 чэрвеня 1720 года, у 11-я ?годк? Палта?скай б?твы, Гал?цын разб?? шведск? флот у Грэнгама. Гэта было апошняя б?тва Па?ночнай вайны.

Н?штацк? м?рны дагавор, вын?к? вайны

28 студзеня 1721 года Швецыя пагадз?лася аднав?ць м?рныя перамовы, перарваныя восенню 1719 года, але яны пачал?ся тольк? 10 красав?ка 1721 года, т.б. праз тры месяцы пасля згоды на ?х ? ?шл? з пераменным поспехам, шведы не хацел? заключаць м?рны дагавор ? цягнул? час. Для паскарэння м?рнага працэсу 28 мая 1721 года непасрэдна ? раён Стакгольма бы? высаджаны руск? дэсант, але наступ руск?х войска? бы? спынены, як тольк? было атрымана згода шведа? на перамовы аб заключэнн? канчатковага м?ру ? хутк?м часе.

Каб яшчэ болей паскорыць м?рны працэс 10 жн??ня 1721 года руск? галерны флот набл?з??ся да Аландск?х астраво? з мэтай высадк? чарговага дэсанта каля Стакгольма. У вын?ку адбы?ся з’езд маско?ск?х (Брус ? Астэрман) ? шведск?х дыпламата? (Л?л?енстэдт ? Стрэмфельдт), недалёка ад Аба, у Н?штаце ? 10 верасня 1721 года м?р бы? заключаны, так завяршылася дваццац?гадовая вайна.

Паводле ?мо? Н?штацкага м?ру Маско?ская дзяржава атрымала Л?вон?ю, Эстляндыю, ?нгерманландыю ? частку Карэл??, але вяртала Ф?нляндыю ? абавязвалася выплац?ць Швецы? 2 000 000 н?дэрландск?х талера? за чатыры гады, так?м чынам, фактычна Маско?ская дзяржава не тольк? заваявала гэтыя земл? ? Швецы?, але ? куп?ла ?х.

Значэнне гэтага м?ру для Маско?скай дзяржавы вызначаецца каротка — панаванне на по?начы Е?ропы, уваход у л?к е?рапейск?х дзяржа?, злучэнне з ?м? агульным? пал?тычным? ?нтарэсам? ? атрыманне больш зручных шляхо? знос?н з Заходняй Е?ропай праз атрыманыя тэрыторы?. Узмацненне пал?тычнай магутнасц? Маско?скай дзяржавы было ?свядомлена сучасн?кам?, падчас урачыстага святкавання м?ру — 22 кастрычн?ка 1721 года, Сенат прысво?? Пятру тытул ?мператара, ?бацьк? Айчыны? ? ?Вял?кага?, а Пётр прыня? гэтыя тытулы. Так?м чынам, не звяртаючы ?ваг? на абгрунтаванасць прычын, спрэчную неабходнасць, фактычнае спусташэнне гаспадарк? Маско?скай дзяржавы падчас гэтай вайны, можна сказаць, што менав?та ? вын?ку ?нутраных ператварэння? у яе ходзе Маско?ская дзяржава стала Рас?йскай ?мперыяй, што з’я?ляецца вын?кам якасных унутраных змен у мадэрн?заванай ужо Рас??.

Гл. таксама

• Стакгольмск?я дагаворы

Л?таратура

• Тарле Е. В. Северная война и шведское нашествие на Россию. Сочинения. Том 10.. — М.: Издательство Академии Наук СССР, 1959.
• Павленко Н. И. Петр Первый. М.,1976.
• В?цько Д. Баявыя дзеянн? 1701 года ? пачатак супрацо?н?цтва Сапега? са Швецыяй // Arche. 2014. № 6. С. 71-107.
• В?цько Д. Шведскае наступленне 1702 г. у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м ? спроба рэста?рацы? Сапега? // Arche. 2011. № 6. С. 8-62.
• В?цько Д. Зборы паспал?тага рушэння шляхты ВКЛ у 1702 г. // Вял?кае Княства Л?то?скае ? суседз?: Права. Вайна. Дыпламатыя. М?нск, 2012. С. 255—288.
• В?цько Д. В. Кампан?я 1709 г. на Захадзе Укра?ны // Северная война 1700—1721 гг. и исторические судьбы Европы. Могилев, 2008. — С. 69-84.
• Возгрин В. Е. Россия и европейские страны в годы Северной войны. Л.,1986.
• Волка? М., Карлюк К. Ultima ratio regum. Беларусь у Па?ночных войнах сярэдз?ны XVII — пачатку XVIII ст. // Беларуск? г?старычны часоп?с. 2017. № 5. — С. 39-42.
• Буганов В. И. Петр Великий и его время. М., 1989.
• Россия XVIII в. глазами иностранцев. Л., 1989.
• Похлёбкин В. В. Внешняя политика Руси, России и СССР за 1000 лет в именах, датах, фактах: Справочник. — Вып. II, кн. 1: Войны и мирные договора.. — М.: Междунар. отношения, 1995.
• Сахаров А. Н., Милов Л. В., Зырянов П. Н., Боханов А. Н. История России с начала XVIII до конца XIX века. М. АСТ. 1998.
• Самус?к А. Ф. Уздзеянне Па?ночнай вайны на адукацыйную справу Беларус? ? першай чвэрц? XVI?? ст. // Весц? Беларускага дзяржа?нага педагаг?чнага унiверсiтэта. Серыя 2. 2010. № 1. С. 7-11.
• Всемирная история в 24 т., Т.15. Эпоха Просвещения. Мн.: Литература. 1998.
• Хмыров М. Д. Артиллерия и артиллеристы на Руси в единодержавие Петра Первого (1696—1725) // Артиллерийский журнал. № 10. — 1865. — С. 601.
• Широкорад А. Б. Северные войны России. — М.: ACT; Мн.: Харвест, 2001
• Катлярчук А. Швэды ? г?сторы? й культуры беларуса?. — Мн.: Энцыклапедыс, 2002. — 296с.