Першая балканская вайна
Прац??н?к?
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 　　中国崛起的真正动力是人民群众改变命运、过更好日子的永不枯竭的愿望，改善民生是中国十几亿人超大社会隆隆向前的真正火车头。

Першая балканская вайна — вайна, якую вял? м?ж сабой Балканск? саюз (Балгарыя, Серб?я, Грэцыя, Чарнагорыя — ? Турцыя) з 9 кастрычн?ка 1912 года па 30 мая 1913 года. Вайна скончылася перамогай саюзн?ка?, але хутка па яе сканчэнн? вайну м?ж сабой пачал? сам? саюзн?к? ? пачалася Другая балканская вайна.

Прычынам? вайны был? ?мкненн? чатырох дзяржа? да перагляду Сан-Стэфанск?х пастанова? на Балканск?м п-ве, ва ?мовах агульнага цяжкага станов?шча Турцы?, ? асабл?ва пасля яе паразы ? ?тала-турэцкай вайне (гл. г?сторыю Е?ропы ? 1900—1910-я гг., Сан-Стэфанск? м?р, Нова-Базарск? санджак).

С?лы бако?

Саюзн?к?

Агульная колькасць войска саюзн?ка?, пасля маб?л?зацый, паводле розных крын?ц складала 603 або 725 тыс. чал. Балгарскае войска л?чылася асно?най с?лай надыходзячай вайны, ? мус?ла здзейсн?ць гало?ны ?дар па турках. Дзеянн? серба?, чарнагорца?, грэка? на македонск?м фронце л?чыл?ся дапаможным?. Паасобку войск? саюзн?ка? характарызавал?ся наступным чынам:

Балгарыя

Дзейная арм?я 300 тыс. ч. (паводле некаторых звестак, да 400 тыс. ч., разам з македонск?м? добраахвотн?кам? ? арм?яй, пак?нутай у Балгары?). У балгарск?м войску адзначал?ся добрая якасць узбраення ? лепшая за турэцкую артылерыя, але ? малая колькасць кавалеры?, вял?к? недахоп лекара?, слабая арган?заванасць шп?тальнай ? сан?тарнай служба?.

Серб?я

Дзейная арм?я 250 тыс. ч., усяго маб?л?завана 330 тыс. ч. Адзнача?ся надзвычай высок? дух войска, яго добрая ?зброенасць ? якасць артылеры?.

Чарнагорыя

Дзейная арм?я 40 тыс. ч., дапаможная арм?я да 10 тыс. ч.

Грэцыя

Дзейная арм?я каля 100 тыс. ч. (грэчаск?м бокам абвешчана агульная л?чба войска 200 тыс. ч.). Рэформы ? рэарган?зацыя войска з дапамогай французск?х спецыял?ста?, пачатыя пасля паразы грэка? у грэка-турэцкай вайне (1897), дал? в?давочнае павышэнне баяздольнасц? грэчаскай арм??.

Турцыя

Колькасць войска на балканск?х ТВД — паводле розных крын?ц 412 або 300 тыс. чал.

Арм?я на македонск?м ТВД мела ? сва?м складзе тры корпусы — ~180 тыс. штыко? (да 220 тыс. ч., л?чачы разам з кавалерыяй, артылерыяй ? ?нш. родам? войск).

Гл. таксама: М?калай I, Дан?ла, Вукоц?ч, Мартынав?ч, Хусейн-Рыза-паша, Эсад-паша, Фец?-паша, Фердынанд, Сава?, Ф?ча?, Гольц-паша (фон дэр Гольц), Махмуд-Мухтар-паша, Абдулах-паша, Джав?д-паша, Такс?н-паша, Тодара?, Шукры-паша, Ал?-Рыза-паша, Кара-Са?д-паша, Зек?-паша.

Першы этап вайны

Македонск? фронт

Чарнагорцы

Дробныя сутычк? на чарнагорск?м участку турэцкай мяжы пачал?ся 4.10.1912, тры групы (калоны) чарнагорск?х войск перайшл? мяжу 9.10.1912. Чарнагорск?я войск? занял? Беране (16.10.1912), Ругову (23.10.1912), супольна з сербск?м? войскам? — ?пек (30.10.1912), Д'якава (5.11.1912), авалода?шы, т.ч., амаль ус?м Нова-Базарск?м санджакам, адрыятычны порт Сан-Джаван?-ды-Медуя (17.11.1912).

Крэпасць Скутары

Аблога крэп. Скутары чарнагорск?м? войскам? пачалася ? кан. кастрычн?ку 1912, ? працягвалася пасля перам?р'я (4.12.1912).

Сербы

Сербскае войска было падзелена на 4 арм?? (1А: кам. прынц Аляксандр, 120 тыс. ч., да 200 гарм.; 2А: ген. Стэфанав?ч; 3А: ген. Янкав?ч; 4А: ген. Жы?кав?ч). Адной з гало?ных мэта? серба? было займанне ?збярэжжа Адрыятычнага мора ? порту Дураца.

Сербск?я салдаты ? Македон?? (7.6.1913).

1А

18—19.10.1912 сербск?я войск? перайшл? мяжу, серб. 1А разб?ла турэцкую заходнюю арм?ю ? б?тве пад Куманавам (23—24.10.1912). У далейшым 1А без бою заняла Скопле (26.10.1912), з баям? пераадолела перавал Баб?не-План?на (2.11—5.11.1912), узяла Манастыр (Б?тол?ю) ? канчаткова зн?шчыла там заходнюю турэцкую арм?ю. Пераследуючы рэштк? турэцк?х войска?, сербск?я войск? ?зял? Флорыну, дзе сустрэл?ся з грэчаск?м? войскам? (23.11.1912). Пасля злучэння з чарнагорск?м? войскам? 1А павярнула да адрыятычнага ?збярэжжа.

2А

Пасля таго, як серб. 1А самастойна перамагла ? б?тве пад Куманавам, серб. 2А была ск?равана да Салон?ка?, на дапамогу грэкам, але Салон?к? был? здадзены да прыйсця 2А, ? тады яе значная частка была ск?равана да Адрыянопалю, на дапамогу балгарам.

3А

Серб. 3А заняла Прышц?ну (26.10.1912), Качан?к (27.10.1912), потым, адда?шы 1 дыв. на падмацаванне серб. 1А каля Манастыра, арм?я павярнула да адрыятычнага ?збярэжжа, заня?шы Дз?бру ? ?сю Л?мскую акругу (28.11.1912), Эльбасан (30.11.1912).

4А

Серб. 4А заняла Новы-Базар (22.10.1912), злучылася там з чарнагорск?м? войскам? ? рушыла да Адрыятычнага мора.

Сербы ? чарнагорцы

Цягам л?стападу чарнагорск?м? ? сербск?м? войскам? было занята адрыятычнае ?збярэжжа Нова-Базарскага санджаку ? порты Алес?ё (18.11.1912) ? Дураца (28.11.1912).

Грэк?

Грэчаскае войска было падзелена на 2 арм??: Фесал?йская (кам. каралев?ч Канстанц?н), якая дзейн?чала ? к?рунку Салон?ка?, ? Эп?рская (кам. ген. Сапунцак?, ~15 тыс. ч.), якая дзейн?чала ? к?рунку Ян?ны.

Эп?рская арм?я пасля некальк?х удалых баё? абклала крэп. Ян?ну (8.11.1912).

Фесал?йская арм?я ?зяла Эласону (19.10.1912), перамагла ? Саранданорск?м ба? (22.10.1912), узяла Серв?ю (23.10.1912). Пасля гэтага была падзелена на дзве частк?, з ?х дапаможная ?ступ?ла ? ба? каля Манастыра (Б?тол??), а гало?ная (кам. прынц Канстанц?н, каля 6 пях. дыв?з?й ? кавалерыя) рушыла да Салон?к, перамагла ? ба? пад Зен?джэ-Вардарам (Ян?цай) (2.11.1912), пераправ?лася праз р. Вардар (6.11.1912), набл?жаючыся да Салон?ка?. Салон?к? был? здадзены без бою (8.11.1912), грэчаская арм?я ?рачыста ?ступ?ла ? горад (9.11.1912).

Канфл?кт грэка? ? балгара?

У гэты самы час (9.11.1912) з боку Серэсу да Салон?ка? падыходз?ла балгарская група войск ген. Тодарава. Супраць ?х 6 гадз?н абаранял?ся тыя турэцк?я войск?, як?я яшчэ не ведал? пра кап?туляцыю горада. Супрац??ленне было спынена пасля атрымання так?х звестак, а сам эп?зод да? балгарам повад прэтэндаваць на гало?ную ролю ? авалоданн? Салон?кам?. Гэта сутыкненне ?нтарэса? шкодна адб?лася на далейшым супрацо?н?цтве саюзн?ка?.

У далейшым частка арм?? Канстанц?на была ск?равана морам у порт Кавалу, а гало?ныя с?лы был? ск?раваны да Манастыра дзеля дапамог? сербам, дзе даб?л? рэштк? турэцкай албанскай арм?? каля Флорыны.

Адрыянопальск? фронт

Балгарскае войска было падзелена на тры арм?? (1А: ген. Куц?нча?, 30 тыс. ч.; 2А: ген. ?вана?, 72 тыс. ч.; 3А: ген. Радка Дм?трые?, 64 тыс. ч.). Апроч гэтага, асобна дзейн?чал? 2 пд (ген. Ковача?) ? 7 пд (ген. Тодара?), ? ?нш. ваенныя частк?.

1А ? 3А мус?л? рухацца праз Лозенград (К?рк?л?се) да Канстанц?нопалю, а 2А мус?ла ?заляваць ? ?зяць у аблогу Адрыянопаль. Атрады Ковачава ? Тодарава на заходн?м участку балгарскага фронту мус?л? раздзял?ць македонск? ? адрыянопальск? ТВД, спын?ць рух м?ж Салон?кам? ? Канстанц?нопалем.

Усходн? ?частак

Карц?на Я. Вешына "На нож" (1912).

С?лы балг. 1А ? 3А перайшл? турэцкую мяжу 21.10.1912, правял? Лозенградскую аперацыю (21—24.10.1912; гл. таксама бой пад Эрэклерам, бой пад Сел?олу), занял? Лозенград (24.10.1912)

Тымчасам балг. 2А ?зяла ?мац. пункт Курт-кале (Во?чая крэпасць; 19.10.1912), як? закрыва? выйсце ? дал?ну р. Арды, узяла ? аблогу Адрыянопаль (фактычна аблога была знята пасля перам?р'я 3.11.1912).

Балгарск?я 3А ? 1А пасля б?твы Бунар-Г?сар—Люле-Бургас (27.10—2.11.1912) выйшл? да Чаталджынскай умац. л?н?? (9.11.1912), якая закрывала шлях да Канстанц?нопалю. Пасля безвын?ковага штурму л?н?? балгарам? (17—19.11.1912), абодва бак? перайшл? да паз?цыйнай абароны.

Заходн? ?частак

На заходн?м участку балгарскага фронту атрад ген. Ковачава ?зя? Ферэджык (26.11.1912) ? Дэадагач (27.11.1912).

Перам?р'е ? вял?к?я дзяржавы

Поспех? саюзн?ка? хутка вымус?л? Турцыю прапанаваць перам?р'е. Папярэдняе перам?р'е было падп?сана 4.12.1912, м?рныя перамовы ? Лондане пачал?ся 13.12.1912. Але пасля ваеннага перавароту ? Турцы? (23.1.1913; гл. таксама младатурк?, Энвер-бей) ? прыходу да ?лады пра-ваенных, радыкальных с?л перамовы зайшл? ? туп?к, асабл?ва ? пытанн? Адрыянопалю.

Працяг аблог? крэп. Скутары чарнагорцам? выкл?ка? незадаволенасць вял?к?х дзяржа? Е?ропы ? блакаду ?збярэжжа Чарнагоры? м?жнароднай (?тал?я, Герман?я, А?стрыя, Вял?кабрытан?я, Францыя) эскадрай (кам. брыт. адм. С. Берн?), якая пачалася 4.4.1913 ? працягвалася, хоць ? не маючы адчувальных вын?ка?, да самай здачы крэпасц? (23.4.1913).

У далейшым, поспех? саюзн?ка? супраць Турцы?, асабл?ва ?зяцце ? прэтэнз?? чарнагорца? на Скутары ? магчымасць анекс?? Албан?? Серб?яй, выкл?кал? рэзкую незадаволенасць к?ро?ных кола? Герман?? ?, асабл?ва, А?стры?, ? стал? непасрэдным повадам а?стрыйскай маб?л?зацы? ? пагроз у бок Серб?? ? Чарнагоры?.

Друг? этап вайны

Ваенныя дзеянн? ?знав?л?ся 3.2.1913. Пасля працягнутых аблога? крэп. Ян?на была здадзена грэкам (6.3.1913), а крэп. Скутары — чарнагорцам (23.4.1913). Гало?ныя падзе? на друг?м этапе вайне разгарнул?ся на адрыянопальск?м ТВД.

Пры ?зна?ленн? ваенных дзеяння? балг. 3А (ген. Дм?трые?; 125 тыс. ч.) мус?ла трымаць абарону перад Чаталджынскай умац. л?н?яй, нанова сфарм?раваная 4А (ген. Ковача?; 105 тыс. ч.) мус?ла, пры дапамозе грэч. флоту, узяць Була?рскую ?мац. л?н?ю ? прарвацца да турэцк?х Дарданэльск?х артылер. паз?цый, даючы грэч. флоту магчымасць уваходу ? Мармуровае мора.

Балг. 4А выканала свае задачы часткова, заня?шы тольк? Була?рск? перасмык.

Балгарск?я салдаты, заб?тыя пры штурме Адрыянопалю.

Пасля ?зна?лення ваенных дзеяння? балг. 2А (88 тыс. ч., 342 гарм.) ? сербск?я войск? (32 тыс. ч., 98 гарм.) нанова ?зял? ? аблогу крэп. Адрыянопаль, ? пасля штурму (24—31.3.1913) авалодал? крэпасцю ? горадам.

Канфл?кт серба? ? балгара?

Пасля ?зяцця Адрыянопалю м?ж балгарск?м ? сербск?м бакам? пачал?ся спрэчк?, што да таго, чые войск? першым? ?вайшл? ? горад ? чые войск? ?зял? ? палон гало?накамандуючага турэцк?м гарн?зонам Шукры-пашу.

Пасля ?зяцця Адрыянопалю на ?с?м балгарск?м фронце акты?ных ваенных дзеяння? не адбывалася.

30.5.1913 м?рныя перамовы ? Лондане завершыл?ся падп?саннем м?рнага дагавора.

Пасля падзей

У балканск?х войнах 1912—1913 спра?дз?л?ся практыкай новыя спосабы маб?л?зацы? ? стратэг?чнага разгортвання арм?й, як?я вын?кнул? з досведу война? кан. XIX — пач. XX ст., назначыл?ся змяненн? ? спосабах вядзення вайны ? баявых дзеяння?, абумо?леныя разв?ццём ваеннай тэхн?к? — разгортванне арм?й на шырок?м фронце, баявыя дзеянн? на прасторным ТВД; далейшае ?змацненне артылерыйскага ? кулямётнага агню вымус?? далейшае разрэджанне стралковых ланцуго?, павыс?? ролю рэзерва?; у баявых дзеяннях пачал? акты?на выкарысто?вацца самалёты, бронеа?тамаб?л?, радыёсувязь, ?нш. новая тэхн?ка.

У вын?ку 1-й балканскай вайны турэцк?я ?ладанн? ? Е?ропе амаль зн?кл?. Права на самавызначэнне атрымал? македонцы ? албанцы.

Гл. таксама

• Другая балканская вайна