《幽灵行动荒野》IGN 7.9分 任务重复但合作好玩

Горад Брэст Сцяг Герб Кра?на Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Брэсцк? Каардынаты 52°05′05″ пн. ш. 23°39′25″ у. д. Унутраны падзел Лен?нск? ? Маско?ск? раёны Старшыня гарвыканкама Сяргей М?калаев?ч Лабадз?нск?[d] Заснаваны 1017 Першая згадка 1017 Ранейшыя назвы Берасце, Брэст-Л?то?ск, Брэст-над-Бугам Плошча 146 км2 Вышыня цэнтра 141 м Тып кл?мату умерана-кантынентальны Водныя аб’екты Мухавец ? Буг Насельн?цтва ▲346 061 чал. (1 студзеня 2025) Этнахарон?м берасцейцы, берасцеец, берасцейка Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 162 Паштовыя ?ндэксы 224000 А?тамаб?льны код 1 СААТА 1401000000 Брэст на карце Беларус? ±

Брэст на В?к?схов?шчы

百度 前半年就诊患者80%是老年人，20%是中青年，后半年中青年提升至40%，失眠越来越年轻化。

Брэст (трансл?т.: Brest), часта Берасце або Бярэсце — горад у Беларус?, адм?н?страцыйны цэнтр Брэсцкай вобласц? ? Брэсцкага раёна, на рацэ Буг пры ?падзенн? ? яго Муха?ца. Месц?цца за 349 км ад М?нска. Эканам?чны ? культурны цэнтр, вузел чыгунак ? а?тамаб?льных дарог, аэрапорт, рачны порт, звязаны Дняпро?ска-Бугск?м каналам з басейнам? Дняпра ? Прыпяц?.

Назва

Упершыню згадваецца ? ?Аповесц? м?нулых гадо?? пад назваю Берестий, у г?старычных крын?цах таксама сустракаюцца нап?санн? Берестей, Бересть, Бересте, у нямецк?х летап?сах Брэйз?ка.

Згодна з адной з верс?й, тапон?м ?Берасце? ?твары?ся ад слова ?бе?раст? (дрэвавая ц? куставая расл?на сямейства вязавых). Значэнне мае хутчэй за ?сё зборнае — бераставы гай. На думку географа В. Жучкев?ча, назва горада таксама магла паходз?ць ад слова ?бяроста? — бярозавая кара. ?снуюць таксама меркаванн?, што назва горада паходз?ць ад ?мя асабовага — Бераст.

Наконт назвы Берасця няма по?най згоды. ?снуюць балцкая ? славянская верс?? паходжання гэтай назвы.

Згоднай з балцкай верс?яй, назва звязаная з л?то?ск?м brasta, пруск?м *brastan ?брод?. Такое слова магло быць ? ? мове яцвяга?, на старада?няй тэрыторы? як?х цяперашняе Берасце. У Л?тве вядома па?тара дзясятка г?дрон?ма? тыпу Brasta. Гэтая верс?я пацвярджаецца народным паданнем пра ?зн?кненне Берасця, у як?м ф?гуруе маты? гац? (броду) праз балота.

Гэтае паданне ? сярэдз?не XIX стагоддзя зап?са? П. М. Шп?ле?ск? ? ?ключы? у кн?гу ?Падарожжы па Палесс? ? Беларуск?м кра??. Згодна з паданнем, у няпамятныя часы купец са сва?м таварам праб?ра?ся праз балоты, а каб прабрысц? праз яго, загац?? гаць са ствало? бярозы, завал?? балота бяростай (верхн? белы слой бярозавай кары) ? так займе? магчымасць прайсц?. Месца ён назва? Берасцем. З уваг? на балцкую brast-лекс?ку, у гэтым паданн? маты? гац? можа быць ранейшым ? больш а?тэнтычным, а маты? бяросты пазнейшым, народна-этымалаг?чным.

Тыпалаг?чная паралель берасцейскай назве — назва Брасла?, якая магла пайсц? ад латышскага brasla ?брод?.

У 1696 годзе сейм Рэчы Паспал?тай скасава? статус старабеларускай мовы як дзяржа?най ? так?м чынам адкры? шлях да татальнай палан?зацы?. Назвы беларуск?х пасел?шча? зап?свал?ся тольк? граф?чным? сродкам? польскай мовы ? характэрнай для яе фанетычнай ? граматычнай формах. У так?м выглядзе большасць з ?х увайшла ? дзяржа?ныя дакументы, на карты, выцесн??шы з п?сьмовай ? картаграф?чнай практык? спрадвечныя формы. Польск? варыянт назвы горада зап?сва?ся як Brze?? (выма?ляецца як Бжэсць), пазней, каб пазбегнуць блытан?ны з польск?м горадам Бжэсць Куя?ск? (польск.: Brze?? Kujawski), пачала выкарысто?вацца назва Brze?? Litewski (л?тар. Берасце Л?то?скае). У лац?намо?ных дакументах назвы абодвух гарадо? перадавал?ся як Brest, вытворны прыметн?к — як Brestensis, радзей Brescensis, часам Brzestensis. Старажытная лац?нская форма, в?даць, з’я?ляецца вытворнай ад назвы польскага Бжэсця. У сучаснай лац?нскай мове, якая выкарысто?ваецца як богаслужбовая ? навуковая мова Катал?цкай царквы, аднав?л? по?нагалосную форму тапон?ма: дакументы Берасцейскай ун?? выйшл? ? 1970 годзе пад назвай ?Documenta Unionis Berestensis eiusque Auctorum (1590—1600)?. На е?рапейск?х картах XVII—XVIII стагоддзя? Берасце пазначалася як Brizestije (Антверпен, 1612), Bre?ia al Brie∫tz (Амстэрдам, 1632), Bres∫ia (Амстэрдам, 1661), Brzesc (Лондан, 1799).

У складзе Рас?йскай ?мперы? н? дакументал?сты, н? г?сторык?, н? картографы таксама не клапац?л?ся пра дакладнасць перадачы беларуск?х айкон?ма? на рускую мову. Яны запазычвал? ?жо гатовыя польск?я формы ? зап?свал? ?х к?рыл?цкай граф?кай. У вын?ку неаднаразовай перадачы з адной мовы на ?ншую без ул?ку арыг?нала шэраг беларуск?х айкон?ма? увайшо? у г?сторыю ? чужамо?най ц? скажонай форме, з не?ласц?вым? для ?х гукавым?, граматычным? ? слова?тваральным? рысам?, што нанесла вял?кую шкоду ?сёй айкан?м?чнай с?стэме Беларус?. У п?сьмовай практыцы замацавал?ся палан?заваныя формы, так польск? варыянт назвы горада Brze?? перанесл? ? рускую мову спачатку як Бржесть, што пазней трансфармавалася ? Брест. Гэтую трансфармацую назвы ? рускай мове заф?ксавал? л?чбы аб баявых дзеяннях у вакол?цах горада рускага палкаводца А. Суворава ? ?ншых рас?йск?х чыно?н?ка?: спачатку п?сал? Бржесць, Бржесть, пазней Бржест ? Брест.

Пасля падзела? Рэчы Паспал?тай з’яв?лася назва Брестъ-Литовскъ (бел.: Брэст-Л?то?ск), пры гэтым давол? працяглы час паралельна ?жывалася форма Бржестъ. Адной з магчымых крын?ц рускай формы Брест (бел.: Брэст) разглядаюцца дакументы часо? вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай (1654—1667), у як?х датычна Берасця паслядо?на ?жываецца назва Бресть жаночага роду.

Перад пачаткам Першай сусветнай вайны жыхары горада хадайн?чал? перад Дзяржа?най Думай Рас?йскай ?мперы? пра вяртанне г?старычнай назвы Берестье (бел.: Берасце). У выдадзеным у горадзе Я. Хмяле?ск?м даведн?ку ?Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ? адзначаецца, што першапачатковая старажытная назва горада ?Бэресть? захавалася ? па-ранейшаму жыве ? гаворцы мясцовых сялян:

?Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном назван?и Брестъ-Литовскъ множество Пол?сскихъ крестьянъ даже не подозр?ваетъ?.

Пасля далучэння да Польскай Рэспубл?к? ? 1921 годзе горад атрыма? назву Бжэсць над Бугам (Brze?? nad Bugiem), якая пра?снавала да 1939 года. Тым часам у БССР да сярэдз?ны 1930-х гадо? ? ? беларускай дыяспары на Захадзе дагэтуль ужываюць спрадвечную назву — Берасце. У час нямецкай акупацы? назва горада ? нямецкамо?ных дакументах ? шыльдах часцей за ?сё п?салася Brest-Litowsk (Брэст-Л?то?ск).

Ужо пасля 1939 года з рускай мовы ? беларускую была запазычана сучасная аф?цыйная беларуская назва Брэст, якая не мае ? сабе кораню, ад якога пайшло першапачатковае ?мя горада, ? застаецца ? беларускай мове ?заляванай ? чужароднай. У вусных жа знос?нах ? зараз стаб?льна ?жываюцца формы (тольк? з некаторым? гукавым? в?дазменам?), пад як?м? горад згадваецца ? ранн?х летап?сах ? ?ншых старажытнап?сьмовых дакументах у сва?м усходнеславянск?м абл?ччы — Бе?расце, Бэ?рэсць, Бэ?рысць. У некаторых выданнях можна сустрэць варыянт Бярэсце, як?, аднак, не адпавядае традыцыйнаму выма?ленню мясцовых жыхаро?.

Г?сторыя

Ранняе Сярэднявечча

Археалаг?чныя даследаванн? горада паказал?, што як пагран?чная крэпасць ? апорны пункт славянскай калан?зацы? горад бы? заснаваны ? канцы Χ стагоддзя. Агульнае абл?чча матэрыяльнай культуры старажытнага Берасця пацвярджае яго заснаванне адным з усходне-славянск?х плямён — дрыгав?чам?.

Адносна дакладнасц? дат першага ?спам?ну думк? г?сторыка? разыходзяцца. Дакладна вядома, што звязана першае ?пам?нанне з падзеям? 1015—1019, кал? к?е?ск? князь Святаполк Уладз?м?рав?ч вё? барацьбу за к?е?ск? сталец са сва?м братам на?гародск?м князем Яраславам Уладз?м?рав?чам. Упершыню ?пам?наецца пад 1019 годам. Такога пункту гледжання прытрымл?ваецца Пётр Лысенка, абап?раючыся на ?Аповесць м?нулых гадо?? ? складзеныя на яе аснове пазнейшыя зборы, дзе пра паход 1017 года ? Пабужжа н?чога не сказана. Другая група даследчыка? — М. Карамз?н, С. Сала?ё?, Г. Ла?мянск?, Г. Штыха? ? ?нш. давяраюць сказанаму ? першым сп?се На?гародскага летап?су:

в лето 6525 (1017) Ярослав иде к Берестью

.

Старажытнае Берасце, размешчанае на сутоку рэк, кантралявала водныя шлях? па Муха?цу з усходу, ад дняпро?скага вял?кага воднага шляху ?з варага? у грэк?? да Буга ? па Бугу — шлях з по?дня, з Валын? — да Балтыйскага мора. З самага пачатку ?снавання Берасце адыгрывала ролю пал?тычнага, эканам?чнага, адм?н?страцыйнага ? культурнага цэнтра Пабужжа. Горад бы? гандлёвым цэнтрам Старажытнарускай дзяржавы на мяжы з польск?м? ? л?то?ск?м ?ладанням?. З прычыны прыгран?чнага размяшчэння часта бы? у цэнтры ваенных падзей. У 1020 годзе Берасцем авалода? польск? князь Балясла? Храбры. У 1022, 1031 ? 1044 гадах к?е?ск? князь Ярасла? Уладз?м?рав?ч здзейсн?? паходы да Берасця, як?, як можна меркаваць, бы? заняты палякам?.

Наступны ?спам?н Бярэсця ? летап?се звязана з барацьбой ?зяслава Яраслав?ча з яго братам? Святаполкам ? Усеваладам за к?е?ск? сталец. У ?Павучанн?? Уладз?м?ра Манамаха гаворыцца, што ? 1070-я гады яго, па даручэнн? прац??н?ка? ?зяслава, пасылал? п?льнаваць Берасце, спалены палякам?. Пётр Лысенка л?чыць, што гэта адбылося ? 1073 годзе, пасля таго як к?е?ск? князь ?зясла? Яраслав?ч бы? выгнаны з К?ева ? ?цёк да польскага караля Баляслава II Смелага.

У 1097 годзе вял?к? князь к?е?ск? Святаполк ?зяслав?ч выгна? з Берасця валынскага князя Давыда ?гарав?ча. У гэтых паведамленнях Берасце названы горадам, што азначае ?снаванне там абарончых збудавання?.

Дзяц?нец (трохвугольнай у плане формы, умацаваны з боку поля ровам, замляным валам ? частаколам), найбольш умацаваная старажытная частка Берасця, размяшчалася на мысе, утвораным правым берагам рак? Буг ? левым берагам левага рукава р. Мухавец. Вакольны горад месц??ся супраць дзядз?нца, на востраве, утвораным 2 рукавам? р. Мухавец у месцы ?падзення яе ? Заходн? Буг. Тут выя?лена не?мацаванае пасел?шча, якое датуецца матэрыялам? X стагоддзя. На дзяц?нцы раскапаны вул?цы з дра?ляным насц?лам, рэштк? больш як 200 жылых ? гаспадарчых пабудо?. Знойдзены сведчанн? разв?цця тут рамёства?, гандлевых ? культурных сувязей з гарадам? старажытнай Рус? ? суседн?м? кра?нам?.

Меркаваны выгляд Берасця ? XII—XIII стагоддзях

У 1146 годзе горад у складзе Тура?скага княства. З другой паловы XII стагоддзя Берасце уваходз?ла ? склад Уладз?м?ра-Валынскага княства. З 1199 года ? складзе Гал?цка-Валынскага княства. У XII стагоддз? на месцы дзядз?нца пабудаваны дра?ляны замак (адно?лены ? другой палове XIII стагоддзя). На працягу XII—XIII стагоддзя? летап?сы неаднаразова адзначал? спробы Берасця стаць цэнтрам самастойнага княства.

Падчас мангола-татарскага нашэсця пабл?зу Берасця адбылася жорсткая б?тва, але горад, в?даць, не бы? захоплены. З 1272 года Берасцем валода? валынск? князь Уладз?м?р Вас?лькав?ч, а з 1289 года — Мсц?сла? Дан?лав?ч. У 1276—1288 гадах на тэрыторы? замка валынск?м князем Уладз?м?рам Вас?лькав?чам была ?зведзена мураваная вежа-данжон (лёс яе невядомы, малаверагодна што знесена пры пабудове Брэсцкай крэпасц?). У XIII стагоддз? с?нхронна з вежай у горадзе была змуравана царква Св. Пятра.

Вял?кае Княства Л?то?скае

У канцы XIII — пачатку XIV стагоддзя? за валоданне Берасцем змагал?ся польск?я карал? ? л?то?ск?я княз?. У 1319 годзе вял?к? князь л?то?ск? Гедз?м?н далучы? Берасце да Вял?кага Княства Л?то?скага. Не?забаве Берасце зно? трап?ла пад уладу валынск?х князё?. Пасля ?ладанне князя Кейстута, у складзе Троцкага княства. У 1349 годзе Берасцем авалода? польск? кароль Каз?м?р III Вял?к?, але паводле дамовы 1366 года горад вернуты ? склад Вял?кага Княства Л?то?скага. У 1379 годзе разрабаваны ? спалены рыцарам? Тэ?тонскага ордэна. З XIV стагоддзя ?снавал? гарадск?я ?мацаванн?. У 1382—1384 гадах уладанне князя Ск?ргайлы, потым князя В?та?та. У час барацьбы пам?ж Ягайлам ? В?та?там у 1388—1392 гадах Ягайла ? 1390 годзе авалода? Берасцем ? 15 жн??ня 1390 года дарава? яму магдэбургскае права (першаму з беларуск?х гарадо?). Паводле прыв?лею вял?кага князя Ягайлы Брэсту надавалася 60 лана? (1500 га) ворнай зямл?, уключаючы вёску Казлов?чы. Пры вымярэнн? горада была ?жыта тая ж с?стэма, што ? гарадах Памор’я.

У XIV—XVIII стагоддзях цэнтрам абароны Берасця з’я?ля?ся замак з каменю ? дрэва. Яго ?мацо?вал? ро? ? вал, на як?м стаял? абарончыя сцены — гародн? ? 5 вежа?; замак уваходз?? у комплекс гарадск?х умацавання?. Берасцейская вежа-данжон XIII стагоддзя месц?лася асобна па-за межам? замка.

25 студзеня 1408 года права на самак?раванне горада паццвердз?? В?та?т. Магдэбургскага права пацвярджалася таксама ? 1511, 1554, 1580, 1607, 1614, 1661 гадах. У XIV стагоддз? ?снавал? гасц?ны двор, мураваная кафедральная М?калае?ская царква, праводз?л?ся к?рмашы, у XV стагоддз? пабудаваны дра?ляныя М?хайла?ская (ва ?рочышчы Пяск?) ? Крыжа?зв?жанская (за Муха?цом) цэрквы. З пачатку XV стагоддзя ?снавала с?нагога (да 1812 года перабудавана на патрэбы Брэсцкай крэпасц?) У 1409 годзе ? Берасц? адбылася сустрэча, на якой В?та?т ? Ягайла вырашыл? распачаць Вял?кую вайну 1409—1411 гадо? супраць Тэ?тонскага ордэна. У Грунвальдскай б?тве ? 1410 годзе прымала ?дзел Берасцейская харугва. У 1411 годзе паводле фундацы? вял?кага князя л?то?скага В?та?та па-за межам? горада, пам?ж рэкам? Угрынка ? Мухавец, был? пабудаваны дра?ляны Тро?цк? касцёл (на месцы ранейшага закладзенага Ягайлам; паводле некаторых даведачных выдання?, касцёл пабудавал? пасля 1380 года) ? кляштар катал?цкага манаскага ордэна а?гусц?на?. У 1446, 1454, 1460, 1471, 1478, 1505, 1511, 1515 ? 1518 гадах адбывал?ся соймы Вял?кага Княства Л?то?скага. У 1450—1480 гадах ?снавала каля 40 в?да? рамёства?.

У 1500 годзе горад, акрамя замка, разрабаваны ? захоплены крымск?м ханам Менгл? Г?рэем. З 1520 года цэнтр павета Падляшскага ваяводства. У 1525 годзе пажар зн?шчы? цэнтр горада ? замак. У 1553 годзе берасцейск? староста М?калай Радз?в?л Чорны заснава? тут кальв?нск? збор, як? ?снава? у XVI—XVII стагоддзях, ? першую на Беларус? друкарню, дзе ? 1563 годзе была выдадзена Радз?в?ла?ская б?бл?я. У 1550—1570-я гады ? Берасц? дзейн?чал? некальк? друкарня?, мецэнатам большасц? з як?х таксама бы? М?калай Радз?в?л Чорны.

Гарадск? герб, 1840-я

З XVI стагоддзя Берасце карысталася гербам: у блак?тным пол? сярэбраны лук са стралой. З 1554 года, згодна з прыв?леем караля Жыг?монта II А?густа, гораду дазвалялася карыстацца гербавай пячаткаю з выявай шатровай вежы пры зл?цц? дзвюх рэк.

З 1566 года цэнтр створанага Берасцейскага ваяводства. У той час у Берасц? ?снавал? Спаса-Праабражэнская царква, С?мяона?ск? манастыр ? манастыр Нараджэння Багародз?цы з 2 цэрквам?, горад склада?ся з частак: замка, ?места у паркане? (на востраве, як? ?твара?ся Заходн?м Бугам ? рукавам? Муха?ца) ? трох прадмесц?: За?грынецкага, Пясецкага ? прадмесця Замухавецкага (на правым беразе Муха?ца). ?Места? авальнай у плане канф?гурацы? складалася з цэнтральнай частк?, умацаванай абарончай сцяной, ? перыферыйнай, умацаванай валам. Асновай план?ро?к? цэнтральнай частк? горада была па?авальная рынкавая плошча, якая злучалася мостам цераз Мухавец з замкам. Усяго ? 1566 годзе ? Берасц? нал?чвалася каля 1 тысяч сядз?б (паводле ?ншых даных — 26 вул?ц, 1091 дома?ладальн?к, 1166 сядз?б). Горад ме? каля 6—7 тысяч жыхаро?, сярод як?х рамесн?к? 56 рамесных спецыяльнасцей складал? прыкладна 24—25 %.

У адпаведнасц? з Любл?нскай ун?яй 1569 года Берасце ? складзе Вял?кага Княства Л?то?скага ?вайшло ? Рэч Паспал?тую. У 1588 годзе з’яв?л?ся першыя брукаваныя вул?цы, у 1583 годзе адкрыта аптэка. Гарадск?я купцы разв?вал? гандаль з гарадам? Вял?кага Княства Л?то?скага, Польшчы, Рускай дзяржавы. Берасцейская мытня ? першай палове XVII стагоддзя займала 2-е месца ? даходах дзяржа?най казны.

М?калае?ская царква, у якой была падп?саная Берасцейская ун?я

Берасце таксама з’я?лялася значным рэл?г?йным цэнтрам. У 1591 годзе пры М?калае?скай царкве ?зн?кла правасла?нае брацтва ? адчын?лася школа пры ?м, у якой у 1592—1595 гадах выклада? беларуск? гуман?ст-асветн?к Ла?рэнц?й З?зан?й. 9 кастрычн?ка 1596 года на царко?ным саборы ? берасцейскай М?калае?скай царкве была падп?сана Берасцейская царко?ная ун?я — спецыяльны акт пра арган?зацыйнае аб’яднанне катал?цкай ? правасла?най цэрква? на тэрыторы? Рэчы Паспал?тай, стварэнне ун?яцкай царквы. У XIV—XVIII стагоддзях у горадзе дзейн?чал? ? будавал? свае касцёлы ? кляштары катал?цк?я манаск?я ордэны а?гусц?нца?, бернардз?нца?, бернардз?нак, брыг?так, езу?та?, трын?тарыя?, дам?н?канца?. Пры кляштарах адчынял?ся школы.

У 1589 годзе створана Берасцейская эканом?я.

У сярэдз?не XVII стагоддзя ? Берасц? ?снавал? 14 цэха?, як?я аб’ядно?вал? майстро? 48 прафес?й. Горад бы? месцам збору ваенных канфедэрацый у 1605 ? 1612 гадо?. З 1615 года ? горадзе з’яв?лася езу?цкая м?с?я, з 1623 года пры езу?цкай рэз?дэнцы? працавала школа, з 1633 года дзейн?ча? езу?цк? калег?ум, дзе вучы?ся беларуск? мысл?цель, грамадска-пал?тычны дзеяч ? педагог Каз?м?р Лышчынск?. У 1620 годзе пабудаваны касцёл ? кляштар базыльян. У 1696—1760 гадах пры калег?уме дзейн?ча? тэатр.

Эрык Дальберг. Аблога Берасця Л?то?скага ? вайну Швецы? з Рэччу Паспал?тай, 1657 год

У час антыфеадальнай вайны 1648—1651 гадо? у 1648 годзе лагерам каля горада размясц?лася апалчэнне, якое сабрала шляхта Берасцейскага павета супраць казако?. 5 (15) верасня таго ж года был? пакараны смерцю 17 гараджан, як?х абв?навачвал? ? падрыхто?цы па?стання. Сярод пакараных бы? грамадск? ? царко?ны дзеяч, ?гумен С?мяона?скага манастыра Афанас?й Ф?л?пов?ч. Кал? да Берасця падышл? атрады казако?, пасланых Багданам Хмяльн?цк?м на Беларусь, у горадзе пачалося па?станне. Па?станцы ? казацка-сялянск?я атрады разб?л? вял?к? атрад апалчэнца? на чале з берасцейск?м кашталянам К. Тышкев?чам. У л?стападзе — снежн? 1648 года каля горада адбывал?ся ба? пам?ж па?станцам? ? войскам (наёмн?кам? ? шляхтай) пад камандаваннем Я. Радз?в?ла. У пачатку 1649 года яго войска здолела захап?ць Берасце; заг?нула каля 2 тысяч чалавек, горад бы? моцна разбураны.

У 1653 годзе замак берасцейск? ста? месцам правядзення сойму Рэчы Паспал?тай. Берасце значна пацярпела таксама ? час Па?ночнай вайны 1655—1660 гадо?. У 1657 годзе заняты ? спалены шведск?м? войскам?, вызвалены 20 жн??ня 1658 года атрадам пад камандаваннем М. К. Радз?в?ла. У 1659 годзе адкрыты манетны двор, дзе ? 1664—1666 гадах чакан?л? дробныя медныя манеты (барац?нк?). У вайну Рас?? з Рэччу Паспал?тай 1654—1667 гадо? у студзен?—чэрвен? 1660 года заняты войскам? маско?скага ваяводы ?. А. Хаванскага, як?я выразал? ? захопленым замку каля 1,7 тыс. чал., а сам горад цалкам зн?шчыл?; у 1661 годзе — польска-л?то?ск?м? войскам?. У вын?ку ваенных дзеяння? колькасць ?дымо?? скарац?лася на 42 % — з 1500 да 869.

Выгляд цэнтра Берасця з бастыённым? ?мацаванням? ? XVII стагоддз? (фрагмент гравюры Э. Дальберга)
Умо?ныя пазначэнн?: A. Castellum — Замак; B. Templum Iesuilarum — Касцёл езу?та?; C. Templum Parochiale — Фарны касцёл; D. Templ. Graco-rum — Грэка-катал?цкая царква; E. Templ. Dominicanorum — Дам?н?канск? касцёл; F. Coenob. Bernhardinorum — Кляштар бернардз?нца?; G. Synagogux Iudcorum — С?нагога.

У час Па?ночнай вайны 1700—1721 гадо? праз Берасце праходз?л? рас?йск?я ? шведск?я войск?, был? створаны прав?янцк?я склады забеспячэння рас?йскай арм??. У 1706 годзе горад Берасце захап?л? ? разрабавал? чужые войск?. Разбураны горад Дэкрэтам караля вызвалены на 4 гады амаль ад ус?х дзяржа?ных пав?ннасцей. Другая палова XVII стагоддзя ? першая палова XVIII стагоддзя адзначаны эканам?чным заняпадам горада, выкл?каным войнам?. Тольк? ? другой палове XVIII стагоддзя пачалося ажы?ленне гандлю ? эканом?к? горада, як? паступова ста? гало?ным рачным портам на Бугу, вывоз?л? збожжа, пяньку, лес ? ?ншае. Каля 1770 года падскарб?й вял?к? л?то?ск? Антон? Тызенга?з заснава? у Берасц? суконную мануфактуру, у якой на момент закрыцця ? 1780 годзе працавал? 20 рабочых. У канцы XVIII стагоддзя горад нал?чва? 3,5 тысяч жыхаро?. У 1792 годзе тут знаходз?лася Генеральнасць (рэз?дэнцыя к?ра?н?ко?) Таргав?цкай канфедэрацы?.

Якуб Куб?цк?. Панарама Пясецкай вул?цы, 1823 год

З XVIII стагоддзя ?снавала Берасцейская грэка-катал?цкая епарх?я. У 1726 годзе створана Берасцейская рымска-катал?цкая епарх?я. У 1792 годзе у Берасц? знаходз?лася Таргав?цкай канфедэрацы?.

Пад уладай Рас?йскай ?мперы?

У вын?ку трэцяга падзелу Рэчы Паспал?тай у 1795 годзе горад далучаны да складу Рас?йскай ?мперы?, перайменаваны ? Брэст-Л?то?ск, абвешчаны павятовым горадам Слон?мскай, потым з 1797 года ? Л?то?скай, з 1801 года Гродзенскай губерн?. У 1797 годзе 623 дамы, з ?х 21 мураваны, суконная фабрыка, в?накурня. У 1811 годзе 3596 жыхаро?.

Герб Брэст-Л?то?ска ?зору 1845 года

З пачаткам вайны 1812 года горад ста? арэнай ваенных дзеяння?. Неаднаразова ён бы? захоплены часцям? напалеона?скай арм??. Вызвалены рускай арм?яй 25 снежня 1812 года. Вял?к?я страты гораду ? яго жыхарам нанесл? пажары 1802, 1822, 1828, 1835 гадо?. У час пажару 1828 года згарэл? 220 пабудо?, у тым л?ку ун?яцкая царква, кляштар брыг?так, 150 крам. У 1834 годзе ? Брэсце заснавана метэаралаг?чная станцыя.

Марц?н Залеск?. Буда?н?цтва крэпасц? Брэст-Л?то?ск, 1846 год

Важнае ваенна-стратэг?чнае размяшчэнне Брэст-Л?то?ска на захадзе Рас?? абумов?ла выбар яго месцам для буда?н?цтва Брэсцкай крэпасц? як частк? с?стэмы ?мацавання? на задзе Рас?йскай ?мперы?. Праект крэпасц? распрацаваны руск?м ваенным ?нжынерам? К. ?. Оперманам, Н. М. Малецк?м ? А. ?. Фельдманам (зацверджаны ? 1830 годзе); нагляд за буда?н?цтвам ажыцця?лял? генерал ?. ?. Дэн, пазней генерал-фельдмаршал ?. Ф. Паскев?ч. Першы камень будучай крэпасц? закладзены 1 чэрвеня 1836 года, адкрыта 26 красав?ка 1842 года. Напачатку был? ?зведзены 4 часовыя ?мацаванн?: Цэнтральнае ?мацаванне (Цытадэль) (на месцы былога вакольнага горада) ? Валынскае (на месцы былога замка, пабудаванага ? XV стагоддз? з дрэва ? каменю) Кобрынскае ? Цярэспальскае перадмаставыя ?мацаванн?. Крэпасць знаходз?лася на 4 астравах, утвораных рукавам? рэк Мухавец, Буг ? с?стэмай канала?. Пры буда?н?цтве крэпасц? был? пак?нуты некаторыя пабудовы старога горада. У перабудаваных будынках кляштара? езу?та?, базыльян, бернардз?нца? размяшчал?ся канцылярыя каменданта, аф?цэрскае каз?но, кадэцк? корпус (у 1841—1860). У 1833—1842 гадах вялася перабудова гэтых умацавання?. Жылая забудова горада перамясц?лася за 2 км ад крэпасц?, на 3 фарштаты: Кобрынск?, Валынск?, Забугск?. У 1864 годзе па прапанове генерала Э. ?. Татлебена пачалася першая рэканструкцыя крэпасц?, у 1911—1914 гадах праведзена другая яе рэканструкцыя, у якой прыма? удзел Дз. М. Карбыша?.

Разв?ццё Брэста адбывалася пераважна на ?сход ад крэпасц?, на месцы Кобрынскага фарштата. Рэгулярная план?ровачная сетка вул?ц утварала дробныя прамавугольныя або трапецападобныя кварталы. У 1842 годзе з горадзе адкрыты кадэцк? корпус. У 1845 годзе Брэст нал?чва? каля 18 тыс. жыхаро?, бы? зацверджаны яго новы герб: на мысе пры зл?цц? дзвюх рэк круг з сярэбраных шчыто?, над ?м узвышаецца штандар крэпасц?, у верхняй частцы гербавы знак Гродзенскай губерн? — зубр. У 1846 годзе на Гандлёвай плошчы был? пабудаваны гандлёвыя рады, у 1856 годзе кафедральны Крыжа?зв?жанск? касцёл, у 1865 годзе С?мяона?ская царква. У 1860 годзе ? горадзе 6 плошча?, 225 вул?ц ? завулка?, у 1861 годзе — 20,9 тыс. жыхаро?, 178 лавак, 27 заезных дамо?, карчма. У 1860-я гады працавал? 8 завода?, 5 тытунёвых фабрык, 6 прадпрыемства? па вырабе свечак, розныя майстэрн?, 178 крам, 60 карчэм, 5 пастаялых ? 2 заезныя дамы, з 1865 года мужчынская 4-класная праг?мназ?я. У канцы 1870-х гадо? дзейн?чал? гарадское 4-класнае ? царко?на-прыходскае вучыл?шчы, прыватны панс?ён для шляхетных дзя?чат, з 1874 года — прыватная б?бл?ятэка, з 1885 года — музычна-драматычнае таварыства.

Пасля завяршэння буда?н?цтва чыгунак, што звязвал? Брэст з Варшавай (1869), Масквой (1871), К?евам (1873), Гомелем (1886), горад ста? буйным чыгуначным вузлом (уключа? 5 станцый, 4 вакзалы, 5 лакаматы?ных ? 2 вагонныя дэпо, ?ншыя прадпрыемствы). У 1883—1886 гадах узведзены будынак Цэнтральнага чыгуначнага вакзала (арх?тэктары Я. Гарбуно?, В. Лорберг, Л. Н?кала?); з 1888 года ? будынку ? на перонах мелася электрычнае асвятленне.

У 1895 годзе ?снавал? 12 бальн?чных устано? (на 713 ложка?), 5 аптэк. У 1897 годзе ? Брэсце 46 568 жыхаро? (з ?х 45,5 % п?сьменных). Першае рэвалюцыйнае выступленне рабочых адзначана ? 1873 годзе на цагельным заводзе.

Пачатак XX стагоддзя

У 1903—1904 гадах дзейн?чал? 2 г?мназ??. У 1904 годзе працавал? 75 фабрычна-заводск?х прадпрыемства? (858 рабочых), 784 рамесныя майстэрн? (2834 чал.). Працо?ныя горада ? яго жыхары акты?на ?дзельн?чал? ? рэвалюцы? 1905—1907 гадо?. У 1902—1906 гадах ?снавала Брэсцкая арган?зацыя Польскай сацыял?стычнай парты? ? Л?тве (ППС у Л?тве), у канцы 1905 года ? горадзе аформ?лася Брэсцкая арган?зацыя РСДРП. Гэтыя арган?зацы? к?равал? падрыхто?кай ? правядзеннем забастовак, ман?фестацый ? ?нш. выступлення? працо?ных горада ? салдат крэпасц?. У 1905 годзе працо?ныя горада правял? студзеньскую пал?тычную стачку, у тым жа годзе падтрымал? выступленн? сал?дарнасц? рабочых Беларус? з пралетарыятам Адэсы ? Лодз?. Пал?тычную работу сярод салдат гарн?зона вяла Брэсцкая ваенна-рэвалюцыйная арган?зацыя РСДРП, якая ?значал?ла выступленн? салдат 1905 ? 1906 гадо?. У 1912 годзе ? горадзе створана пра?дз?сцкая група.

У Першую сусветную вайну Брэст-Л?то?ск 28 жн??ня (8 верасня) 1915 года акуп?раваны войскам? кайзера?скай Герман??. Усё насельн?цтва Брэста — хто пад уздзеяннем рас?йскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам казака? — вымушана было пак?нуць горад ? падацца ? глыб Рас?йскай ?мперы?. Чыгуначных вагона? для эвакуацы? хап?ла тольк? на невял?кую колькасць гараджана?. Большасц? ж брэсцк?х сем’я?, як?я вымушаныя был? пак?нуць свае дамы ? нажытую гадам? маёмасць, давялося даб?рацца ? цэнтральныя раёны ?мперы? на ?ласных падводах ? пешшу, мног?я на гэтым шляху заг?нул? ад голаду ? хвароб.

Адступаючае рас?йскае войска мела загад падарваць фарты Брэсцкай крэпасц? ? масты, а сам горад — спал?ць. Вельм? мног?я будынк? ? горадзе сапра?ды был? зруйнаваны ? спаленыя спецыяльным? камандам? рас?йскай арм??. За перыяд акупацы? (да канца 1918) у горадзе было спалена ? разбурана 2500 будынка? з 3670, узарвана частка ?мацавання? крэпасц?.

З 9 (22) снежня 1917 года менав?та ? будынках на тэрыторы? крэпасц? праходз?ла м?рная канферэнцыя Савецкай Рас?? ? кра?н Чацвяртнога саюза, пасля перагавора? 3 сакав?ка 1918 года ? будынку Белага палаца крэпасц? бы? падп?саны м?рны дагавор.

4 сакав?ка 1918 года ?рад Укра?нскай Народнай Рэспубл?к? абвясц?? горада сваёй часткай. Разам з тым, пасля абвяшчэння незалежнасц? Беларускай Народнай Рэспубл?к? 25 сакав?ка 1918 года, якое стала рэакцыяй беларуса? на Брэсцк? м?р, што не ?л?чва? ?нтарэса? Беларус?, урад БНР абвясц?? Брэст ? вакол?цы тэрыторыяй беларускай дзяржавы. Тэрыторыя Палесся ад Брэста да Гомеля стала прадметам спрэчк? ? перамо? пам?ж БНР ? УНР. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езда КП(б) Беларус? Брэст бы? уключаны ? склад Савецкай Сацыял?стычнай Рэспубл?к? Беларус?, дзе ста? цэнтрам раёна. Аднак на справе ?весь гэты час, да лютага 1919 года, Брэст ? вакол?цы знаходз?л?ся пад акупацыяй ? по?ным кантролем германскай арм??.

У пачатку студзеня 1919 года немцы пачал? эваку?равацца з Брэст-Л?то?ска, эвакуацыя ?шла на працягу месяца. 9 лютага 1919 года польск?я атрады з аператы?най групы генерала А. Л?сто?скага ? ?ланы ?вайшл? ? Брэст-Л?то?ск.

У складзе Польскай Рэспубл?к?

9 лютага 1919 года ? Брэст-Л?то?ск увайшл? польск?я атрады В?ленскай самаабароны пад камандаваннем ротм?стра Ежы Дамбро?скага. Паляк? панесл? невял?к?я страты, здабы?шы значную колькасць нямецкай тэхн?к?. 10 лютага 1919 года В?ленск? атрад польск?х войск аб’ядна?ся з атрадам 9-й пяхотнай дыв?з?? генерала Антон?я Л?сто?скага. У сакав?ку 1919 — жн??н? 1920 гадо? пад к?ра?н?цтвам ЦК КП(б)Л?Б у горадзе ? наваколл? дзейн?чал? Брэсцк? падпольны кам?тэт КП(б)Л?Б (старшыня Я. Б. Бык?н) ? Брэсцкае камун?стычнае падполле.

Стан?сла? Булак-Балахов?ч з польск?м? аф?цэрам? ? Брэсце, 1920 год

26 лютага 1920 года было прынятае рашэнне перадыслакаваць у Брэст з Эстон?? Асобны атрад БНР пад камандаваннем генерала Стан?слава Булак-Балахов?ча. З 5 сакав?ка цягн?кам? з Дзв?нску ? Брэст ген. С. Булак-Балахов?ч змог перавесц? тольк? частку салдат свайго атрада, як?я адмов?л?ся раззбройвацца. Атрад генерала С. Булак-Балахов?ча з некальк?х сотня? салдат бы? размешчаны ? Брэсцкай крэпасц? для падмацавання ? перафарм?равання ? бы? падпарадкаваны непасрэдна начальн?ку Польскай дзяржавы Юзафу П?лсудскаму.

1 жн??ня 1920 года ? горад увайшл? часц? Чырвонай Арм??, 19 жн??ня 1920 года зно? заняты войскам? Польскай Рэспубл?к?.

Герб Брэста-над-Бугам узору 1938 года, паводле выявы на пячатцы маг?страта XVI ст.

Паводле Рыжскага м?рнага дагавора 1921 года Брэст-Л?то?ск у складзе Заходняй Беларус? адышо? да Польшчы, перайменаваны ? Брэст-над-Бугам ? ста? цэнтрам Палескага ваяводства. У 1921 годзе горад, цэнтр Брэсцкага павета, нал?чва? 1941 будынак, 29 460 жыхаро?. Тут працавал? чыгуначныя, швейныя, зброевая ? механ?чныя майстэрн?, тытуневая фабрыка, гарэлачны завод акцыянернага таварыства ?Познань?, п?ваварны завод ?Карона?, лесап?льны завод, млын. Без рас?йскага рынку страц?л? былое значэнне Дняпро?ска-Бугск? канал ? чыгуначны вузел. У 1920—1930 гадах дзейн?ча? акруговы кам?тэт ?Чырвонай дапамог?? — м?жнароднай арган?зацы? помачы барацьб?там рэвалюцы? (МАПР) Заходняй Беларус?. На працягу 1923—1938 гадо? дзейн?чал? Брэсцкая акруговыя ? гарадск?я арган?зацы? КПЗБ, КСМЗБ; рэвалюцыйна-дэмакратычныя арган?зацы?: Беларуская сялянска-работн?цкая грамада, клуб ?Змаганне?; культурна-асветн?цкая арган?зацыя Таварыства беларускай школы. У 1922—1925 гадах баставал? рабочыя друкарн?, тытунёвай фабрык?, лесап?льнага завода, чыгуначн?к?, швейн?к? ? ?нш. 21 лютага 1926 года адбылася дэманстрацыя беспрацо?ных.

У студзен? 1927 года ? Брэсце адбы?ся суд, арган?заваны польск?м? ?ладам?, над групай дзеяча? КПЗБ, у т.л. В. З. Харужай, З. Ф. Папла?ск?м. У 1928—1930 гадах адбыл?ся выступленн? рабочых лесап?льных прадпрыемства?, чыгуначн?ка?.

У 1925 годзе пабудавана электрастанцыя. У 1929 годзе пражывал? 37 684 жыхары, дзейн?чал? 2 б?бл?ятэк? (гарадская ? наста?н?цкая), 2 к?натэатры, 19 школ (з ?х 7 пачатковых, 7 прыватных, сярэдняя тэхн?чная, гандлёвая, гарадская квал?ф?кацыйная, 2 рамесныя), 7 г?мназ?й (у т.л. 1 дзяржа?ная, 3 прыватныя польск?я, 2 прыватныя я?рэйская, 1 прыватная руская), 3 бальн?цы (гарадская на 60 ложка?, чыгуначная на 150 ложка?, я?рэйская на 90 ложка?), некальк? прыватных лячэбн?ц.

21 чэрвеня 1929 года ? 29 л?стапада 1933 года да гарадской гм?ны Брэста был? далучаны частк? гм?н Кос?чы ? Камян?цы Жыравецкай. Сярод ?ншых у 1929 годзе ? межы горада был? ?ключаны Грае?ская Слабодка (?ншая назва Грае?ка), К?е?ская Слабодка (?ншая назва К?е?ка), в. Шпанов?чы. 1 снежня 1933 года далучана таксама частка гм?ны Кабыляны.

У 1936 годзе ? горадзе 18 школ, 5 г?мназ?й, 3 к?натэатры, б?бл?ятэка. У 1937 годзе 51,2 тыс. жыхаро?.

У Другой сусветнай вайне

Танк? Рэно FT-17 блакуюць Па?ночную браму крэпасц?, 1939 год

1 верасня 1939 года нацысцкая Герман?я напала на Польшчу, 14 верасня захап?ла Брэст (акрамя крэпасц?). У час абароны Брэсцкай крэпасц? паляк? за тры дн? адб?л? 7 атак нямецк?х атак, пры гэтым людзк?я страты з боку абаронца? склал? каля 40 %. Позн?м вечарам 17 верасня ? ноччу з Цытадэл? выйшла большасць абаронца? у напрамку Кодня, для прыкрыцця асно?ных с?л у крэпасц? застал?ся добраахвотн?к?. Тольк? 18 верасня немцы з боку Цярэспаля ?вайшл? ? Цытадэль.

Урачыстая перадача Брэст-Л?то?ска ? Брэсцкай крэпасц? савецкаму боку 22 верасня 1939 года. На трыбуне — нямецк? генерал Гайнц Гудэрыян ? савецк? камандз?р брыгады Сямён Крывашэ?н.

17 верасня 1939 года Чырвоная Арм?я перайшла савецка-польскую гран?цу. 20 верасня перадавыя частк? 29-й лёгкатанкавай брыгады 4-й арм?? пад камандаваннем Сямёна Крывашэ?на падышл? да Брэста. У горад была нак?равана разведка, а ? штаб 29-й брыгады прыбыла нямецкая дэлегацыя. Паводле савецка-нямецкага пратакола аб усталяванн? дэмаркацыйнай л?н?? на тэрыторы? былой Польскай дзяржавы, падп?санага 21 верасня 1939 года прадста?н?кам? савецкага ? нямецкага камандавання?, горад адыходз?? да СССР. 22 верасня адбылася аф?цыйная працэдура перадачы Брэст-Л?то?ска ? Брэсцкай крэпасц? савецкаму боку, у час якой па цэнтральнай вул?цы ?рачыстым маршам прайшл? нямецк?я ? савецк?я падраздзяленн?, пасля чаго ? цэнтр горада ?вайшл? падраздзяленн? Чырвонай арм??.

З 4 снежня 1939 года — цэнтр Брэсцкай вобласц?, з 15 студзеня 1940 года — аднайменнага раёна. На 1 верасня 1940 года ? горадзе 24 прамысловыя прадпрыемствы, 17 школ, 2 тэхн?кумы, 3 вучыл?шчы, Руск? драматычны тэатр, 68,8 тыс. жыхаро?.

У Вял?кую Айчынную вайну Брэст у л?ку першых прыня? на сябе ?дар нямецка-фашысцк?х захопн?ка? ? 22 чэрвеня 1941 года бы? захоплены. Гера?чная абарона Брэсцкай крэпасц? савецк?м? во?нам? до?жылася да канца л?пеня 1941 года. Г?тлера?цы ?станав?л? ? горадзе жорстк? акупацыйны рэжым. Яны стварыл? ? горадзе 4 канцлагеры з 8 аддзяленням? ? ф?л?ялам?, зн?шчыл? звыш 40 тысяч чалавек (у вобласц? больш за 83,9 тыс. чал.), зруйнавал? ?се прадпрыемствы ? культурна-асветныя ?становы, 48,7 % жыллёвага фонду.

З пачаткам нямецкай акупацы? Брэст некальк? разо? мяняла сваю адм?н?страцыйную прыналежнасць. На пачатку акупацы? 1 жн??ня 1941 года Брэст ? ?ся тагачасная Брэсцкая вобласць БССР, як ? Беластоцкая вобласць, был? далучаны да Усходняй Прус?? ? ?ваходз?л? ? склад Беластоцкай акруг?. Але ?жо 1 верасня 1941 года тэрыторыю Беларускага Палесся (Брэсцкая, П?нская ? Палеская вобласц?) разам Брэстам далучыл? да Рэйхскам?сарыята ?Укра?на?. Генеральны кам?сар Беларус? В?льгельм Кубэ л?чы? памылкай уключэнне по?дня Беларус? ? склад Рэйхскам?сарыята ?Укра?на? ? на нарадзе геб?тскам?сара? у М?нску ? красав?ку 1943 года выказва? сваю нязгоду з перадачай апошняму ?значнай частк? тэрыторы? Па?днёвай Беларус??, а таму прапано?ва? рэйхскам?сару Укра?ны Эрыху Коху перанесц? л?н?ю падзелу да ?п?нск?х балот?. Аднак гэта пытанне вырашала к?ра?н?цтва ?ншых устано? Трэцяга Рэйху, у першую чаргу Гало?нае камандаванне сухапутных войска? ? к?ра?н?цтва м?н?стэрства па занятых усходн?х тэрыторыях. Менав?та рэйхсм?н?стр Альфрэд Розенберг вызначы? мяжу пам?ж Укра?най ? Беларуссю на по?нач ад Прыпяц?, бо так? падзел, хоць ? не адпавяда? ?нтарэсам ваеннага к?ра?н?цтва, але забяспечва? Рэйхскам?сарыят ?Укра?на? лесам ? дрэваматэрыялам?, а таксама стварал?ся ?мовы для выкарыстання с?стэмы канала? Прыпяц? ? чыгунк? Брэст — Гомель.

1 верасня 1941 года а 12-й гадз?не дня была аф?цыйна створана Генеральная акруга ?Брэст-Л?то?ск? (ням.: Generalbezirk Brest-Litowsk). Месцазнаходжаннем генеральнага кам?сарыяту бы? Брэст-Л?то?ск. На працягу восен? 1941 года тут утварыл?ся к?руемыя органы новай грамадзянскай адм?н?страцы? — геб?тскам?сарыяту (акруг?) ? Брэст-Л?то?ску. 1 студзеня 1942 года адбылося перайменаванне Генеральнай акруг? ?Брэст-Л?то?ск? у Генеральную акругу ?Валынь-Падолле?. Аднак да 19 чэрвеня 1942 года адм?н?страцыйны цэнтр акруг? яшчэ знаходз??ся ? Брэст-Л?то?ску, пасля чаго яго перанесл? ? Луцк. 8 верасня 1942 года Брэсцк? гарадск? (ням.: Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt) ? Брэсцк? сельск? геб?т (ням.: Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land) аб’яднал? ? адз?н новы Брэсцк? геб?т (ням.: Kreisgebiet Brest Litowsk). У лютым 1944 года тэрыторыю Брэсцкага геб?та (а таксама Кобрынскага ? П?нскага геб?та?) з Генеральнай акруг? ?Валынь-Падолле? перадал? ? склад Генеральнай акруг? ?Беларусь?, якая ?ваходз?ла ? склад Рэйхскам?сарыята ?Остланд?.

У Брэсце дзейн?чал? абласная ? гарадская антыфашысцк?я арган?зацы?, патрыятычнае падполле, камсамольска-маладзёжнае падполле, падпольны абком КП(б)Б, партызанскае злучэнне, падпольны гаркам КП(б)Б, ЛКСМБ, у кантакце з як?м? працавал? падпольныя камсамольск?я органы. З мая 1942 года дзейн?чала падпольная друкарня, выдавал?ся падп?сныя газеты ?За Родину? ? ?Заря?. Горад вызвалены 28 л?пеня 1944 года ? ходзе Любл?н-Брэсцкай аперацы? войскам? 1-га Беларускага фронту.

Пасляваеннае разв?ццё

Пасля вызвалення горад паступова адрадз??ся ? вырас у буйны прамысловы ? культурны цэнтр Беларус?.

8 мая 1965 года Брэсцкай крэпасц? было нададзена ганаровае званне крэпасць-герой, з уручэннем ордэна Лен?на ? медаля ?Залатая Зорка?. У 1969—1971 гадах на тэрыторы? Брэсцкай крэпасц? ?твары?ся мемарыяльны комплекс ?Брэсцкая крэпасць-герой?.

У пасляваенны перыяд у межы горада ?вайшл? навакольныя вёск?: Адамкова, Бяроза?ка 1-я, Бяроза?ка-2-я (усе 1958), Бяроза?ка (1968), Валынка (у 1921—1939 гадах называлася Тра?гутава), Вулька-Падгародска, Гузн? (абедзве 1968), Дубро?ка (1979), Кавалёва (1958), Кацельня-Падгародская (1968), Кац?нбор (1979), Крушына (1968), Лысая Гара (1958), Пугачова (1979), Рэчыца, Трышын (абедзве 1968); Па?днёвы пасёлак (1958).

Сучаснасць

З 1990 года Брэст — адз?н з шасц? абласных цэнтра? незалежнай Беларус?. Тут размясц?л?ся Генеральныя консульствы Рэспубл?к? Польшча, Рас?йскай Федэрацы? ? Укра?ны (закрыта з сакав?ка 2022 года). З 1991 года працуе мытня ?Заходн? Буг?. У 1996 годзе ?тварылася свабодная эканам?чная зона ?Брэст?.

Са студзеня 2018 года ? горадзе праходз?л? пратэсты супраць буда?н?цтва акумулятарнага завода.

Брэст ста? адным з цэнтра? пратэста? 2020—2021 гадо?. 10 жн??ня 2020 года тут праходз?л? сутыкненн? супрацо?н?ка? АМАП з пратэсто?цам?, у час як?х карн?к? ?жывал? светлашумавыя шашк?. 11 жн??ня ? Брэсце бы? паранены ?дзельн?к пратэста? Генадзь Шута?. Яго ? крытычным стане перавял? ? шп?таль М?н?стэрства абароны, дзе 19 жн??ня ён памёр. 16 жн??ня 2020 года ? Брэсце прайшо? Марш за свабоду.

Арх?тэктура

Ужо ? 1945 годзе ? адпаведнасц? з рашэннем Савета М?н?стра? БССР пачал?ся работы па генеральным плане адна?лення ? рэканструкцы? Брэста. Распрацо?ка яго вялася супрацо?н?кам? ?нстытута ?Белдзяржпраект? ? была завершана ? 1948 годзе (план удакладня?ся ? карэкц?рава?ся арх?тэктарам Г. А. Парсаданавым да 1953 года). Генеральны план вызнача? напрамак разв?цця горада на 2 пасляваенныя дзесяц?годдз? ? прадугледжва? удасканаленне план?ровачнай структуры горада, разб?ва? усю тэрыторыю Брэста на план?ровачныя раёны, як?я, у сваю чаргу, дзял?л?ся на прамысловыя ? жылыя раёны, м?крараёны. Горад разв?ва?ся ва ?сходн?м (раёны К?е?ка ? Усходн?), па?ночным (Адамкава — Рэчыца — Грае?ка) ? часткова па?днёвых напрамках. Прадугледжвалася адна?ленне, рэканструкцыя ? добра?парадкаванне цэнтра горада ? гало?ных маг?стралей — вул. Лен?на (звязвала Прывакзальную плошчу з набярэжнай р. Мухавец) ? вул. Маско?скай (пачыналася каля Брэсцкай крэпасц? ? пераходз?ла ? шашу Брэст—Масква). Забудо?валася плошча Лен?на як адм?н?страцыйна-грамадск? цэнтр Брэста. У цэнтры ?зводз?л?ся 4—5-? павярховыя дамы (арх?тэктары А. Сувора?, З. Ле?чанка); рэканструяваны чыгуначны вакзал (1956), пабудаваны ун?вермаг (1955), гасц?н?ца ?Буг? (1958).

Згодна з новым генеральным планам разв?цця Брэста, як? бы? зацверджаны Саветам М?н?стра? БССР у 1965 годзе (распрацаваны ? ?нстытуце ?Белдзяржпраект?, арх?тэктары Ю. Гл?нка, Я. Л?нев?ч, А. Гарбачо?), далейшае разв?ццё горада адбывалася ва ?сходн?м напрамку: ствара?ся ?сходн? прамысловы вузел, вялося буда?н?цтва буйнейшага раёна Усход, як? ?ключае 7 м?крараёна? ? грамадск? цэнтр. Спрыяльным для прамысловага ? жыллёвага буда?н?цтва па генеральным плане з’я?ля?ся ? па?днёвы напрамак. У 1976 годзе план бы? скарэкц?раваны да 2000 года ? М?нск?м ф?л?яле Цэнтральнага навукова-даследчага ? праектнага ?нстытута горадабуда?н?цтва (арх?тэктары Г. Булда?, Р. Арцёмчык). У 1970-я гады пачалося асваенне зямель пад жылую забудову ? па?днёвым напрамку (левабярэжная частка р. Мухавец). Па?днёвы жылы раён разл?чаны на 70—80 тыс. жыхаро? ? складаецца з 6 м?крараёна?. У пачатку 1970-х гадо? у Брэсце сфарм?равалася 6 раёна?, дзе вялося буда?н?цтва жылля: па?днёвы, цэнтральны, усходн?, Грае?ск?, Адамкова—Рэчыца ? раён Камянецкай шашы. Паводле праекта план?ро?к? цэнтра Брэста 1968 года (арх?тэктары В. Ан?к?р, Г. Трушн?кава) фарм?руецца ансамбль грамадск?х будынка? у раёне плошчы Лен?на, рэканструюцца вул?цы Лен?на ? Савецкая, забудо?ваецца Маско?ская вул?ца.

У 1985 годзе ? Беларуск?м навукова-даследчым ? праектным ?нстытуце горадабуда?н?цтва распрацаваны праект рэгенерацы? г?старычнай частк? Брэста, як? прадугледжва? захаванне план?ро?к?, што склалася г?старычна, як помн?ка горадабуда?н?цтва. Гэты праект ста? першым вопытам у серы? праекта? рэгенерацы? г?старычных гарадо? Беларус?. У сувяз? з буда?н?цтвам прадпрыемства? па?днёвага прамысловага вузла ? 1980-я гады асвойваецца новы раён горада — па?днёва-?сходн? (з 1983 года забудо?ваецца м?крараён Па?днёвы Усход-3; арх?тэктары Карват, М. Коз?к). У па?днёвым прамысловым вузле размешчана машына-буда?н?чае аб’яднанне.

У 1992 годзе БелНД?Пгорадабуда?н?цтва распрацава? чарговы ген. план разв?цця Брэста (гало?ны арх?тэктар А. Зайцава), як? прапануе канцэпцыю комплекснага разв?цця горада. Адметнай асабл?васцю праекта з’я?ляецца сацыяльная нак?раванасць горадабуда?н?чых рашэння?. У ?м больш по?на ?л?чана ?нтэграцыя пам?ж горадам ? сумежным? з ?м тэрыторям?. Умовы план?ровачнага разв?цця дазваляюць пашырэнне горада ? па?ночным ? па?днёвым напрамках. Асно?нае жыллёвае буда?н?цтва весц? на тэрыторыях, як?я прымыкаюць да вул. Паркавай ? працягу бульвара Ша?чэнк? ? па?днёвай частцы горада, да вул. Лейтэнанта Рабцава ? па?ночнай частцы, а таксама да вул?цы П?янерскай у раёне Бяроза?к?. Акты?наму асваенню належыць тэрыторыя, абмежаваная вул. Маско?скай ? р. Мухавец.

Геаграф?я

Кл?мат

Асно?ны артыкул: Кл?мат Брэста

Метэаназ?ранн? ? Брэсце вядуцца з 1834 года. Кл?мат у раёне горада — умерана кантынентальны. З-за ?плыву марск?х паветраных мас характэрна мяккая з?ма ? ?мерана цёплае лета. Цыклоны, як?я з’я?ляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлантычнага ак?яна з захаду на ?сход. Сярэдняя тэмпература студзеня ?2,6 °C, л?пеня +19,3 °C. Гадавая колькасць ападка? 609 мм. Сярэднегадавая тэмпература паветра ? Брэсце складае +8,2 °C, сярэднегадавая хуткасць ветру — 2,6 м/с, сярэднегадавая в?льготнасць паветра — 76 %. Вегетацыйны перыяд до?жыцца 214 сутак.

У годзе ? сярэдн?м 160 дзён ?дзе дождж, 68 дзён — снег. Туманы наз?раюцца на працягу 33 дзён, навальн?цы — 27 дзён.

Кл?мат Брэста (норма 1981-2010)
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Л?п	Жн?	Вер	Кас	Л?с	Сне	Год
Абсалютны макс?мум, °C	15,9	17,2	22,6	30,7	32,1	34,3	36,6	36,7	34,4	26,4	19,0	14,5	36,6
Сярэдн? макс?мум, °C	?0,1	1,2	6,3	14,0	20,1	22,6	24,9	24,2	18,4	12,5	5,4	0,9	12,5
Сярэдняя тэмпература, °C	?2,6	?1,9	2,2	8,7	14,5	17,1	19,3	18,5	13,3	8,3	2,7	?1,3	8,2
Сярэдн? м?н?мум, °C	?4,9	?4,5	?1,2	3,8	9,0	12,0	14,2	13,3	9,1	4,8	0,4	?3,5	4,4
Абсалютны м?н?мум, °C	?35,5	?28,1	?22,6	?6,2	?4,2	2,1	5,8	1,3	?2,8	?9,9	?19,2	?25,1	?35,5
Норма ападка?, мм	34	33	33	37	63	68	74	72	56	37	42	41	590
Крын?ца: Надвор'е ? кл?мат

Кл?мат Брэста за перыяд 2012—2022 гадо?
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Л?п	Жн?	Вер	Кас	Л?с	Сне	Год
Абсалютны макс?мум, °C	15,9	14,4	19,8	30,3	31,3	34,3	35,5	36,7	34,4	24,4	18,3	13,2	36,7
Сярэдн? макс?мум, °C	0,6	2,2	7,1	14,2	20,0	24,7	26,0	25,5	19,5	13,0	6,8	2,3	13,5
Сярэдняя тэмпература, °C	?1,9	?0,3	3,5	9,1	14,7	19,2	20,6	20,0	14,3	9,3	4,6	0,5	9,5
Сярэдн? м?н?мум, °C	?4,6	?2,7	?0,5	4,1	9,4	13,9	15,2	14,4	9,3	5,6	2,4	?1,2	5,5
Абсалютны м?н?мум, °C	?21,6	?25,8	?19	?3,3	?1	6,5	8,6	7,4	0,9	?6,3	?10	?14,4	?26,1
Норма ападка?, мм	36	34	33	39	67	68	83	62	50	42	39	40	557
Крын?ца: www.weatheronline.co.uk экстрэмумы ? ападк? з Кл?матычнага ман?тора

Паводле ф?з?ка-геаграф?чнага раянавання, горад размешчаны на Высока?скай ра?н?не ? межах заходняй частк? Беларускага Палесся — Брэсцк?м Палесс?.

Экалог?я

Ад стацыянарных крын?ц, размешчаных у горадзе, у атмасферу паступае 3,2 тыс. тон забруджвальных рэчыва?, высокая доля вык?да? ад транспарту (для Брэсцкай вобласц? дасягае 87 % ад ус?х вык?да?).

Г?драграф?я

Г?драграф?чная с?туацыя вызначаецца ракой Буг, якая праходз?ць на па?днёва-заходняй ускра?не горада ? Мухавец, як? ?падае ? яе ? перасякае горад з усходу на захад. У межах горада рака Мухавец утварае шматл?к?я заток?, старыцы ? выспы. У забудаванай частцы горада размешчана некальк? невял?к?х сажалак. У поймах рэк разв?та с?стэма мел?ярацыйных канала?, прымеркаваных пераважна да па?днёвай ускра?ны.

Рэльеф

Рэльеф мясцовасц?, на якой размясц??ся горад, вызначаецца размяшчэннем у межах Высока?скай ра?н?ны, а таксама дал?нам? рэк. Дал?ны рэк у межах горада шырок?я, у раёне Брэсцкай крэпасц? яны злучаюцца.

Глебы

Паводле глебава-геаграф?чнага раянавання, тэрыторыя Брэста аднос?цца да Брэсцка-Драг?чынска-?вана?скага раёна. Натуральнае глебавае покрыва ? забудаванай частцы горада моцна змененае, на прысядз?бных участках акультураны. Захаваныя на адкрытых прасторах (у лясах, лесапарках, водна-зялёнай с?стэме) натуральныя глебы пераважна дзярнова-падзол?стыя, слабаглеяватыя на супесках, сустракаюцца дзярнова-глеяватыя ? глеевыя на сугл?нках, супесках ? пясках, а таксама тарфяна-балотныя (у поймах рэк).

Кл?мат

Паводле кл?мату Брэст размешчаны ? Па?днёвай агракл?матычнай вобласц?. Сума тэмператур паветра вышэй за +10 °C перавышае 2400 °C. Сярэдняя тэмпература л?пеня +18,0—18,5 °C, студзеня ?4,5 °C. Абсалютны м?н?мум тэмпературы набл?жаецца да —36 °C. За год выпадае менш за 600 мм ападка?. Перыяд вегетацы? расл?н складае 198—204 дн?. Горад аднос?цца да Па?днёвага раёна ?нтрадукцы?.

У складзе гарадск?х зямель Брэста лясныя мас?вы ? дрэвава-хмызняковая расл?ннасць займаюць 20,2 %, ворныя земл? — 12,2, земл? пад водным? аб’ектам?, лугам? ? балотам? — 5, 5,2 ? 1,7 % адпаведна, пад забудовай, дарогам? ? камун?кацыям? — 28,5 %

Флора

Ф?з?ка-геаграф?чныя ? глебава-кл?матычныя ?мовы вызначыл? асабл?васц? натуральнай расл?ннасц?, што расце на тэрыторы? горада, якая прадста?лена лясам?, размешчаным? на па?ночным усходзе, па?днёвым захадзе ? па?днёвым усходзе горада, а таксама поймавым? лугам? ? дрэвава-хмызняковай расл?ннасцю.

Лясы Брэста прымеркаваны да падзоны шырокал?сцева-?гл?чных лясо?, размешчаны ? межах Бугска-Палескай геабатан?чнай акруг?, Бугска-Прыпяцкага лесарасл?ннага раёна.

Луг? прадста?лены мурожным? на незабудаваных участках у м?жрэччах ? надабалонных тэрасах ? поймавым? — у дал?нах рэк Мухавец ? Буг. На гарадской тэрыторы? яны досыць моцна антрапагенна ператвораны ? час добра?парадкавання.

Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс

У горадзе маецца (2010) 5 парка? (140,2 га), 13 сквера? (23,3 га), 6 бульвары (15,1 га), 1 сад (0,4 га), 7 азелянёных тэрыторый грамадск?х цэнтра? (12,0 га), водна-зялёная с?стэма (499,5 га), 4 гарадск?я пляжы (9,8 га), 7 асабл?ва ахо?ных тэрыторый (70,1 га), а таксама гарадск?я лясы, лесапарк? ? ?ншыя азелянённыя тэрыторы? (1282,0 га).

Ландшафтна-рэкрэацыйны комплекс Брэста складаецца як з добра?парадкаваных тэрыторый: парка? (з ул?кам Мемарыяльнага комплексу ?Брэсцкая крэпасць? — 117,3 га), сквера? (74,7 га), бульвара? (39,1 га), азелянёных тэрыторый водна-зялёнай с?стэмы (107 га з ул?кам тэрыторый, як?я прылягаюць да вяслярнага канала), так ? рэкрэацыйных лясо?, як?я займаюць амаль 80 % у структуры комплексу.

Станам на 2019 год у горадзе маецца 9 асабл?ва ахо?ных прыродных тэрыторый, сярод як?х б?ялаг?чныя заказн?к? мясцовага значэння Барбастэла (6,61 га) ? Брэсцк? (66,71 га), батан?чны помн?к прыроды рэспубл?канскага значэння елк? звычайныя змеепадобнай формы ?Брэсцк?я?, помн?к? прыроды мясовага значэння бук лясны, в?шня птушыная, дуб чарэшчаты, плюшч звычайны, тарфян?к Дубро?ка, Брэсцкая крын?чная струга.

Узровень азелянення горада складае 21,4 %, што значна н?жэй за норму (40 %), забяспечанасць насаджэнням? агульнага карыстання — 76,6 м2/чал. пры норме для буйных гарадо? 10—11 м2/чал..

Размяшчэнне аб’екта? агульнага карыстання ландшафтна-рэкрэацыйнага комплексу Брэста арган?завана неадпаведна месцам лакал?зацы? рэкрэацыйнага попыту. У цэнтры горада забяспечанасць насельн?цтва аптымальная, на некаторых участках вышэй за ?сную норму. На перыферы? горада, у тым л?ку ? ? раёнах высакашчыльнай шматкватэрнай забудовы, дзе пражывае значная частка гараджан, адзначаецца ?х дэф?цыт. Найбольшы дэф?цыт — на ?частках, ?заляваных ад аб’екта? рэкрэацы? прамысловым? зонам?, спецтэрыторыям?, чыгункай, г. з. у гран?цах вул?ц Фартэчнай, К?жаватава, Чыгуначнай, на па?ночным захадзе Брэста. Пры ?л?ку лясо? ? рэзервовых азелянёных тэрыторый с?туацыя некальк? змяняецца ? па?ночна-?сходняй частцы горада. Аднак у яго па?ночна-заходняй частцы на ?частках жылой забудовы, як?я акружаны прамзонам?, спецтэрыторыям?, чыгункай ? характарызуюцца адсутнасцю добра?парадкаваных рэкрэацыйных аб’екта?, а таксама рэзерву для ?х стварэння, дэф?цыт захаваецца.

Флора ? фа?на

Паводле папярэдн?х дадзеных у межах горада насяляюць ? растуць больш за 40 ахо?ных в?да? (у тым л?ку 24 в?ды расл?н ? каля 20 в?да? пазваночных жывёл). Так?я л?чбы ?дуць побач з колькасцю ахо?ных в?да? на асабл?ва ахо?ных прыродных тэрыторыях

Раёны горада

Падзяляецца на 2 раёны — Лен?нск? ? Маско?ск?.

М?крараёны: Адамкова, Бяроза?ка, Валынка, Вулька, Вычулк?, Гершоны, Грае?ка, Дубро?ка, Новыя Задворцы, Старыя Задворцы, К?е?ка, Кавалёва, Кац?н Бор, Лысая Гара, Па?днёвы, Плоска, Пугачова, Рэчыца, Трышын, Усход.

Насельн?цтва

Асно?ны артыкул: Насельн?цтва Брэста

Насельн?цтва Брэста на 1 студзеня 2020 года склала 339 700 чалавек. Брэст — найбуйнейшы горад Брэсцкай вобласц? ? шосты па колькасц? насельн?цтва ? Рэспубл?цы Беларусь пасля М?нска, Гомеля, В?цебска, Маг?лёва ? Гродна. За 1959—2019 гады колькасць насельн?цтва горада вырасла амаль у 5 разо?.

Год Колькасць 1390 2 000 1450 5 000 1825 11 000 1861 20 900 1897 46 600 1959 73 600 1970 121 600 1979 171 000 1985 230 000 1996 285 000 Год Колькасць 1998 297 000 2001 288 812 2002 290 673 2003 291 855 2004 292 937 2005 293 700 2006 293 922 2007 295 012 2008 302 806 2009 309 764 Год Колькасць 2010 309 204 2011 313 045 2012 316 963 2013 321 184 2014 324 090 2015 327 290 2016 330 147 2017 332 557 2018 334 463 2019 336 183 Год Колькасць 2019 338 979 2020 339 519 2021 340 318 2022 340 723 2023 342 461 2024 344 470 2025 346 061

Эканом?ка

Брэст — буйны прамысловы цэнтр Беларус?, пры гэтым 70 % усёй прамысловасц? горада — перапрацо?чыя прадпрыемствы (2021 г.).

У 1996 годзе створана свабодная эканам?чная зона ?Брэст?.

Прамысловасць

Найбуйнейшыя прадпрыемствы машынабудавання ? металаапрацо?к?: Брэсцк? электратэхн?чны завод, ?Брэстгазаапарат?, Брэсцк? завод сельскагаспадарчага машынабудавання, Брэсцк? машынабуда?н?чы завод, Брэсцк? электралямпавы завод ? ?нш.

Вядучыя прадпрыемствы харчовай гал?ны прамысловасц?: Брэсцк? л?кёра-гарэлкавы завод ?Белалка?, ?Савушк?н прадукт?, мясакамб?нат, СП ?Санта Брэмар? ? ?ншыя.

З гал?н лёгкай прамысловасц? разв?ты трыкатажная (Брэсцк? панчошны камб?нат), вытворчасць дывано? ? дывановых выраба? (Брэсцк? ф?л?ял ААТ ?В?цебск?я дываны?) ? ?нш.

Дзейн?чаюць прадпрыемствы ? ?ншых гал?н прамысловасц?.

Турызм

Брэст — перспекты?ны цэнтр турызму Беларус? м?жнароднага значэння.

Гасц?н?цы ?Беларусь?, ?Брэст-?нтурыст?, ?Буг? ? ?ншыя.

У межах горада находзяцца 4 ведамасных санаторыя-праф?лакторыя, у т.л. РУП ?Брэсцкае аддзяленне Беларускай чыгунк??.

Транспарт

Брэсцк? чыгуначны вакзал

Вузел а?тамаб?льных дарог ? чыгунак у напрамку на Баранав?чы, Лун?нец, Ковель, Беласток, Варшаву. На тэрыторы? горада 3 памежных пункты пропуску праз дзяржа?ную мяжу Рэспубл?к? Беларусь.

За 3,5 км на ?сход ад Брэста знаходз?цца Аэрапорт Брэст (м?жнародны код — BQT), як? бы? уведзены ? эксплуатацыю ? 1976 годзе. У 1986 годзе Брэсцкаму аэрапорту нададзены статус м?жнароднага, магчымая колькасць пасажыра? складае 400 чалавек за гадз?ну.

У лютым 1947 года з’яв??ся гарадск? а?тобус ? такс?, у 1969 годзе — маршрутнае такс?, у 1981 годзе — тралейбусы.

У 1940 годзе заснаваны Брэсцк? рачны порт.

Культура

Мемарыяльны комплекс Брэсцкая крэпасць-герой з музеем Брэсцкай крэпасц?-героя (Пабудова мемарыялу ажыцця?лялася пад к?ра?н?цтвам народнага арх?тэктара СССР У. А. Караля, урачыстае адкрыццё адбылося 25 верасня 1971 года), Брэсцк? абласны краязна?чы музей з ф?л?ялам — археалаг?чным музеем ?Бярэсце?, Брэсцк? чыгуначны музей, Музей г?сторы? горада Брэста, Брэсцк? музей ?Выратаваныя мастацк?я кашто?насц??, музей прыроды, музей ав?ацы? ? касмана?тык? (у м?крараёне Усход)

У Брэсце дзейн?чае Брэсцк? тэатр драмы, Брэсцк? абласны тэатр лялек, Брэсцкая абласная ф?лармон?я, 2 к?натэатры ? ?нш. У рэпертуары Брэсцкага лялечнага тэатра сёння каля 30 дз?цячых ? сямейных спектакля?. Праводзяцца фестывал?: м?жнародны клас?чнай музык? ?Студзеньск?я музычныя вечары?, ?Беларуская музычная восень?, гарадск?я ?Залатая восень?, ?Брэсцк? баль?, м?жнародны тэатральны фестываль ?Белая вежа? ? фестываль беларускага нацыянальнага к?но.

Працуе Брэсцкая абласная б?бл?ятэка ?мя М.Горкага.

Штогод у Брэсце праводз?цца амаль 2 тыс. мерапрыемства?, у тым л?ку м?жнародныя ? рэспубл?канск?я. У горадзе працуюць два прафес?йныя тэатры, ф?лармон?я, 12 дамо? культуры, 85 б?бл?ятэк. У 2014 годзе Брэст атрыма? статус ?Горад, дружалюбны дзецям?. У 2015 годзе Брэст з’я?ля?ся культурнай стал?цай Беларус?.

Адукацыя

32 агульнаадукацыйныя школы, 6 г?мназ?й, 2 л?цэ?.

Вышэйшыя навучальныя ?становы:

• Брэсцк? дзяржа?ны тэхн?чны ?н?верс?тэт
• Брэсцк? дзяржа?ны ?н?верс?тэт ?мя А. С. Пушк?на

Сярэдн?я спецыяльныя ?становы:

• Брэсцк? дзяржа?ны гандлёва-тэхналаг?чны каледж
• Брэсцк? дзяржа?ны каледж чыгуначнага транспарту
• Брэсцк? дзяржа?ны музычны каледж ?мя Рыгора Шырмы
• Брэсцк? дзяржа?ны медыцынск? каледж

У адукацыйных установах горада працуе 18 музея? розных проф?ля?: г?сторыка-краязна?чыя, этнаграф?чныя, ваеннай славы, мемарыяльныя, у тым л?ку музей Баявой Славы г?мназ?? № 1, музей ?Хлапчук? несмяротнага Брэста? паста Памяц? ля Вечнага агню мемарыяльнага комплексу ?Брэсцкая крэпасць-герой?, краяназна?чы музей ?Ам?стад? г?мназ?? № 5.

Спорт

Буйныя спарты?ныя збудаванн? — спарты?ны комплекс ?Брэсцк??, Брэсцк? лёгкаатлетычны манеж, Брэсцк? лядовы палац спорту, картынг-стадыён ? ?нш.

У горадзе дзейн?чаюць 18 дз?цяча-юнацк?х спарты?ных школ. У м?крараёне К?е?ка размешчаны стадыён ?Лакаматы??. У абласным спарты?ным комплексе ?Брэсцк?? адбываюцца трэн?ро?к? ? гульн? футбольнага клуба Дынама Брэст.

СМ?

Газеты

• ?Брестский вестник?
• ?Вечерний Брест?
• ?Заря?
• ?Духовный вестник?

Радыё

• Беларускае Радыё Рацыя (99,2 FM)
• Брэсцкае радыё (104,8 FM)

Тэлебачанне

• Брэсцкая тэлерадыёкампан?я (ТРК-Брэст)
• ?Буг-ТВ? (камерцыйны канал)

Славутасц?

Вул?ца Савецкая, студзень-2017. Адна з вул?ц у цэнтральнай часцы горада. Пешаходная.

Брэсцкая крэпасць

• Мемарыяльны комплекс ?Брэсцкая крэпасць-герой?: гало?ны ?ваход, гало?ны манумент, пад’езды ? плошчы, плошча Цырыман?яла?, тэрасы-трыбуны, трох’ярусныя пахаванн? (некропаль), скульптурная кампаз?цыя ?Смага?, штык-абел?ск (1971), заходняя ?скра?на горада —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 111Г000004
• Комплекс фартыф?кацыйных збудавання? Брэсцкай крэпасц? (1836—1842 гады, 1911—1914 гады), заходняя ?скра?на горада —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 110Г000707:
  • Цытадэль — абарончая казарма, ру?ны Белага палаца, ?нжынернага ?пра?лення, Арсенала, казармы пагран?чн?ка?, фундамент сталовай каманднага складу —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 111Г000724
  • Валынскае ?мацаванне — 2 бастыённыя франты з 2 равел?нам? знешняй агароджы, ру?ны ?пра?лення Брэсцкага ваеннага шп?таля № 2396 (былы кляштар бернардз?нак), крапасны будынак, каземац?раваны рэдзю?т, 12 каземата?, парахавы склеп, 2 доты 62-га Брэсцкага ?мацаванага раёна —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 111Г000725
  • Кобрынскае ?мацаванне — знешняя агароджа з 4 бастыённым? франтам? ? 3 равел?нам?, расходным? парахавым? склепам?, казематам?, па?ночнай ? па?ночна-заходняй брамам?, 3 надро?ныя капан?ры, 20 каземата? ценальнага фронту, 12 каземата? ? бастыённага фронту з патэрнай да капан?ра, 12 каземата? II бастыённага фронту, 20 каземата? бастыёна, усходн? ? заходн? рэдуты, 3 парахавыя склепы, асобная каземац?раваная артылерыйская батарэя, скляпен?стая артылерыйская лабараторыя, 2 двухпавярховыя казармы 125-га стралковага палка, дот 62-га Брэсцкага ?мацаванага раёна —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 111Г000726
    • форт ?А?, м?крараён Казлов?чы
    • абарончая казарма ?А — Б?, м?крараён Казлов?чы
    • парахавы склеп ?Ж — З?, м?крараён Гершоны
    • парахавы склеп № 4, м?крараён Аркадз?я
    • абарончая казарма ?Ж — З?, м?крараён Гершоны
    • форт ?3?, м?крараён Дубро?ка
    • абарончая казарма ?Б — В?, м?крараён Гершоны
  • абарончыя збудаванн? (форт № 5) з тэрыторыяй у межах 10 м ад рова —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Г000077
    • форт ?Граф Берг?, вул. Шасэйная
    • форт ?1?, м?крараён Казлов?чы
    • форт ?8?, вул. Беларуская
    • парахавы склеп № 2, вул. Ас?пенк?, 11/1
    • парахавы склеп № 3, вул. Луцкая

Сакральная арх?тэктура

• Царква ? гонар Ц?хв?нскай ?коны Божай Мац?
• Царква ? гонар абраза Божай Мац? ?Ус?х Гаротных Радасць? (1997)
• Царква прападобнага Сераф?ма Саро?скага (2001)
• Свята-М?калае?ская брацкая царква (1906), вул. Савецкая, 10 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000021
• Свята-М?калае?ск? сабор (XIX стагоддзе) —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000005
• Свята-С?мяона?ск? кафедральны сабор (найстарэйшы правасла?ны храм горада) (1865), вул. К. Маркса, 84 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000016
• Кафедральны касцёл Святога Крыжа (1856), вул. Лен?на, 34 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000015
• Васкрасенск? сабор
• Царква Раства Багародз?цы (1866—1869), вул. Свята-Афанасье?ская, 112, м?крараён Гершоны —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000079
• Свята-Афанасье?ская капл?ца (канец XIX — пачатак XX стагоддзя?), вул. Свята-Афанасье?ская, 39, м?крараён Гершоны —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000071
• Гарн?зонны Касцёл Святога Антон?я Падунскага 1938 г.

Помн?к? савецкага часу

• Мемарыяльны ансамбль на Гарн?зонных мог?лках —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Д000008
• Брацкая маг?ла (1944—1945), парк культуры ? адпачынку ?мя 1 Мая —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Д000019
• Маг?ла савецк?х лётчыка? (1944), за 0,5 км ад вул. Улада?скай, м?крараён Гершоны —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Д000078
• Помн?к Тысячагоддзя Брэста
• Бюст П. ?. Кл?мука (1979), бульвар Касмана?та? —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Ж000012
• Помн?к У. ?. Лен?ну (1958), пл. Лен?на —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Ж000014
• Парк ?мя Першага мая

Помн?к? часо? II Рэчы Паспал?тай (1918—1939)

• Польск? Банк (арх. Мар’ян Лалев?ч)
• Дом грамадскага аб’яднання Харцэра? (1932, арх. Я.Рыб?цк?)
• Будынак ваяводскай адм?н?страцы?
• Рамеснае вучыл?шча (1937, арх. Е.Бейл)
• Жылая калон?я ?Нарутов?ча? (1921—1939, арх. Я.Л?сецк?)
• Аф?цэрск? гатэль (1938, арх. Ян Захватов?ч)
• Забудова плошчы Лен?на (1920—1930-я), вул. Лен?на, 7, 9, 11, 13, 15 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000013
• Будынак банка (1926, арх. С.Ф?ласев?ч)
• Будынак суда Брэсцкага раёна (1928), вул. Будзённага, 31 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000007

Арх?тэктура часо? Рас?йскай ?мперы?

• Г?старычны цэнтр Брэста (XIX — пачатак XX стагоддзя?), на тэрыторы? Валынскага ?мацавання Брэсцкай крэпасц? —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Е000002
• Чыгуначны вакзал з будынкам прычыгуначнага паштамта ? будынкам адм?н?страцы? Брэсцкага аддзялення Беларускай чыгунк? (1886, 1956), у па?ночна-заходняй частцы горада —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Г000010
• будынак мужчынскай г?мназ?? (1905)
• Будынак Брэсцкай абласной ф?лармон?? (1901 год, 1930-я гады), вул. Арджан?к?дзэ, 14 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000003
• Гало?паштамт (сярэдз?на XIX стагоддзя), пр. Машэрава, 32 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000018
• гарадск?я асабняк? (першая палова XIX стагоддзя)
• жылыя дамы (XIX — пачатак XX стагоддзя?)
• Казармы (канец XIX стагоддзя), Па?ночны гарадок, вул. Брэсцкай Дыв?з?? —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000009
• Будынак (XIX стагоддзе), вул. Камсамольская, 40 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113Г000011
• Будынак (XIX стагоддзе), вул. Пушк?нская, 10 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Г000020

Археалаг?чныя славутасц?

• Бескурганны мог?льн?к перыяду ранняга жалезнага веку (II—III стагоддз?), вул. Маско?ская, 215, 217, 219 —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 113В000017
• Гарадз?шча старажытнага Бярэсця (XI—XIV стагоддз?) —  Г?сторыка-культурная кашто?насць Беларус?, шыфр 112Е000002

Страчаная спадчына

• Фара В?та?та

Вядомыя асобы

Асно?ныя артыкулы: Вядомыя асобы Брэста ? Ганаровы грамадзян?н горада Брэста

• Ле? Барысав?ч Ал?ма? (нар. 1945) — беларуск? мастак.
• Аляксандр Аляксандрав?ч Алонца? (1941—2013) — беларуск? мастак.
• Яка? Балглей — французск? мастак.
• Менахем Бег?н (1913—1992) — сёмы прэм’ер-м?н?стр ?зра?ля, ла?рэат Нобеле?скай прэм?? м?ру (1978).
• Вольга ?вана?на Бельская — беларуская мастачка.
• Аляксей Сяргеев?ч Благавешчанск? (1909—1994) — Герой Савецкага Саюза.
• Ларыса Дзм?трые?на Глазырына — беларуская выкладн?ца.
• Яка? П?нхусав?ч Громер (1879—1933) — беларуск? матэматык.
• Андрэй Вас?лев?ч Дынько (нар. 1974) — журнал?ст, рэдактар.
• Пётр ?ванав?ч ?вашуц?н (1909—2002) — к?ра?н?к органа? дзяржа?най бяспек? ? ваеннай разведк? СССР, Герой Савецкага Саюза
• Вас?ль Вас?лев?ч Кандрасюк — беларуск? кампаз?тар.
• Уладз?м?р М?калаев?ч Карват (1958—1996) — беларуск? ваенны лётчык, Герой Беларус?.
• ?гар Карнялюк — савецк? ? рас?йск? музыкант.
• Алена К?ев?ч — беларуская лёгкаатлетка.
• Андрэй Кудз?ненка — беларуск? к?нарэжысёр.
• Абрам Купчык — амерыканск? шахматыст.
• Уладз?м?р М?калаев?ч Лапата-Загорск? — беларуск? дыпламат.
• Алег Вас?лев?ч Ляшук — беларуск? арх?тэктар.
• ?лля Па?лав?ч Мазурук (1906—1989) — савецк? палярны лётчык, Герой Савецкага Саюза.
• В?кенц?й Вас?лев?ч Макуша? (1837—1883) — вучоны-слав?ст.
• В?ктар М?калаев?ч Навумчык — беларуск? педагог.
• М?калай М?калаев?ч Пракапов?ч (нар. 1948) — беларуск? паэт ? журнал?ст.
• Аляксандр Уладз?м?рав?ч Прохара? — беларуск? ? савецк? футбал?ст.
• Людм?ла Вас?ле?на Разянкова (нар. 1952) — беларуская баскетбал?стка, шматразовы чэмп?ён БССР, трэнер, доктар спарты?най медыцыны.
• В?ктар М?калаев?ч Сарока-Рас?нск? (1882—1960) — рас?йск? ? савецк? педагог.
• Валерый Уладз?м?рав?ч Страмук (нар. 1957) — беларуск? пал?тык.
• В?ктар М?калаев?ч Трамб?цк? (1895—1970) — савецк? кампаз?тар ? дырыжор.
• В?ктар М?калаев?ч Хвалюк — беларуск? х?м?к.
• Аляксандр ?ванав?ч Цв?кев?ч (1888—1937) — рэпрэсаваны беларуск? грамадска-пал?тычны дзеяч, г?сторык, юрыст, ф?лосаф, публ?цыст.
• Алесь М?калаев?ч Чаркашын (1982—2015) — беларуск? грамадск? ? ваенны дзеяч, удзельн?к вайны на ?сходзе Укра?ны.
• Любо? В?ктара?на Чаркашына — беларуская г?мнастка.
• Надзея Шнаркев?ч — беларуская культурная ? грамадская дзяячка.
• Генадзь Валер’ев?ч Шута? (1975—2020) — ахвяра падчас пратэста? супраць фальс?ф?кацый на прэз?дэнцк?х выбарах 2020 года.

Гарады-пабрац?мы

• Арол, Рас?я
• Астрахань, Рас?я
• Ашдод, ?зра?ль
• Батум?, Груз?я (з 2015)
• Бяла-Падляска, Польшча
• Кал?н?нград, Рас?я
• Ка?ро?, Рас?я
• Луцк, Укра?на
• Масква, Рас?я
• Навадзв?нск, Рас?я
• Н?жн? Таг?л, Рас?я
• Новарас?йск, Рас?я (з 2014)
• Петразаводск, Рас?я
• Плевен, Балгарыя
• Равенсбург, Герман?я
• Вайнгартэн, Герман?я
• Разань, Рас?я (з 2012)
• Саюз абшчын Сярэдняй Шусэнтал?, Герман?я
• С?нт-Н?клас, Бельг?я
• Сяогань, К?тай

Гл. таксама

• Сп?с вул?ц Брэста
• Аб’ект 802

Л?таратура

• Збор помн?ка? г?сторы? ? культуры Беларус? / АН БССР. ?н-т мастацтвазна?ства, этнаграф?? ? фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэле? (гал. рэд.) ? ?нш. — Мн.: БелСЭ, 1984. — Брэсцкая вобласць. — 368 с., ?л.
• Свод памятников истории и культуры Белоруссии (руск.) / АН БССР, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора; Редкол.: С. В. Марцелев (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1990. — Брестская область. — 424 с.: ил. — ISBN 5-85700-017-3.
• Брест : Энциклопедический справочник (руск.) / Гл. редактор И. П. Шамякин. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1987. — 408 с.
• 3абела Т. ?. Места Берасцейскае ? XVI сталецц?: (Сац.-экан. нарыс). Мн., 1930;
• Зоненберг X. История города Брест-Литовска, 1016—1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. Варшава, 1908;
• Штыхов Г. В. Города Белоруссии по летописям и раскопкам (IX—XIII вв.). Мн., 1975;
• Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. Мн., 1977;
• Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. Мн., 1989.
• R?kowski, Grzegorz (2005). "Brze?? — brama Polesia". Czar Polesia. Smak Kresów. Pruszków: Rewasz. ISBN 83-85557-92-X.

Тапаграф?чныя карты

• [3] Брест. Маштаб: 1 : 200 000. Стан мясцовасц? на 1972-1985 год. Выданне 1986 г. (руск.)

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Брэст

• Геаграф?чныя звестк? па тэме Брэст на OpenStreetMap
• Brest Region: The Place Where The Soviet Union Collapsed Арх?вавана 9 сакав?ка 2016.
• ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС // Берасце, Брэст-Л?то?ск, Брэст-над-Бугам, Брэст…(недаступная спасылка)
• Здымк? на Radzima.org
• Jurkau kutoczak — Юрка? куточак — Yury’s Corner. Фартэцыя ? Берасьц? 1836—1842 гг. Арх?вавана 14 студзеня 2018.
• Каму належа? Брэст у 1918 годзе? Дзм?трый К?сель, Стан?сла? Коршуна? ?Брэсцкая Газета?
• Хрон?ка падзей горада Брэста Арх?вавана 27 верасня 2007.
• А. Ц?то? ?Геральдыка беларуск?х гарадо?? на ?Беларускай Пал?чцы? Арх?вавана 12 мая 2006.
• BrestOnline.com Арх?вавана 21 жн??ня 2006.
• ?нфармацыя на старонцы BrestObl.com
• Кл?мат Брэста Арх?вавана 20 жн??ня 2006.
• Брэсцк? абласны краязна?чы музей Арх?вавана 16 кастрычн?ка 2011.
• Карта Брэста Арх?вавана 4 верасня 2017.